Fizika” kafedrasi 5140200 – Fizika ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Mo’minova Zarina Xudayberdi qizi

Chizma 2.1.4 . Nodir yer yadrolar elementlarning asosiy holatlari geksadekapolli deformatsiyalari; vertikal chiziqlar- o’lchash xatoliklari.
Asosiy holatlar tuzilish deformatsiyalangan yadrolar birgalikdagi va birzarrali harakatlarning keng spektrini egallaydilar, ularda ham yadroning makroskopik xususiyatlari va ham qobiqli (kvantli) natijalar bilinadi. Deformatsiyalangan yadrolarda nuklonlarning birzarrali harakatini ko’rsatib berish uchun nuklonlarning spin-orbitalli o’zaro ta’sirini hisobga oluvchi aksialli-simmetrik, kvadrupolli-deformatsiyalangan potensialni o’zicha tasavvur etuvchi nosferik o’rtacha maydon ishlatiladi. Ko’proq tarqalgan Nilsson potensialidir-anizatropli o’zaro mos otsilyator potensiali.

Nilsson potensiali cheksiz chuqurlikka egadir, shu uchun u chegarada va yadrodan tashqarida nuklonlarning harakatini yomon ko’rsatib beradi. Yadroning maydonlari o’rtasida haqiqatga yaqin silliq chegarasi bilan oxirgi chuqurlik potensiali (Sakson- Vuds potensiali). Neytronli va protonli tartiblar uchun maydon potensiallari anchagina farqlidir. Bir nuklonli kvantli sonlarning harakatlari maydon simmetriyasi o’qiga nuklonning to’liq burchakli momentining J fazoviy juftligi va Ω proyeksiyasi harakat integrallari bo’lib hisoblanadilar. Berilgan Ω bilan holat ikki karra aynigan , chunki faqat Ω belgisi bilan farq qiladigan orbitalar vaqtning aks etishiga nisbatan invariantlidirlar. Xulosa qilib, deformatsiya aksialligi tenglik hisoblanadi. Deformatsiyalangan yadroda boshqa kvantli sonlarni aniqlash uchun yadroning o’rtacha maydonining garmonik ossilyatorning potensialiga yaqinligi zarurdir. Anizatropli ossilyator potensiali harakat o’qi uzunasida va bu o’qga ( ) perpendikulyar tekislikda mustaqil tebranishlarga bo’linadi. Bir xil bilan aynigan holatlarni o’qiga nuklonning orbital momentining Λ proyeksiyasi bilan tasvirlash mumkin.

 или  . (2.1.10)
Biroq, spin-orbitalli bog’liqligidan o’qga nuklon spin proyeksiyasi, Λ–saqlanmaydi, to’liq burchakli momenti proyeksiyasi saqlanadi.

Haqiqiy yadro potensialda , yoki N, ( asosiy ossilyatorli kvantli soni deb nomlangan) taxminan saqlanadi. Taxminiy kvantli sonlarning boshqa juftlari mavjuddirlar, ular potensialning aniq turlaridan bog’liq emas va yadroning aksialli simmetriyaning natijasi bo’lib hisoblanadi (nosferik potensialda spin- orbitalli o’zaro ta’siri bilan bog’langan har xil bilan quvvat bo’yicha farq qiladi va shu uchun kuchsiz aralashtiradilar).

 ,  ,  , to’rtta taxminiy kvantli son yadro maydoni muhitida nuklonlar holatini to’liq tavsiflab beradi. Bir nuklonli harakatning kvantli sonlari uchun ] yozuv qabul qilingan, shunda juft-juftli deformatsiyalangan yadrolarning asosiy holatida neytronlar va protonlarning o’rtacha maydonlarning darajali nuklonlar bilan juft-juft to’ldiriladi. nuklonlarning orbitalli harakatining bunday “qurilishi” simmetriyasi o’qiga yadroningburchakli momentining nolli yig’indili proyeksiyasiga olib keladi.

(2.1.11)

Neytronli yoki protonli konfiguratsiyalarda oxirgi to’ldirilgan orbita quvvati yoki fermining yuz qismi deb nomlanadi (fermi neytronlar quvvati , protonlarning ). Deformatsiyalangan yadrolarda nuklonlarning toq soni bilan past orbitalari juft-juft to’ldirilgan, juftsiz nuklon esa past erkin darajasini egallaydi. Shu uchun toq yadroning asosiy holatining K va si toq nuklon orbitasining va bilan tog’ri keladi. Juft-juftli deformatsiyalangan yadrolarda neytron va proton, agar neytronlar va protonlar soni har xil bo’lsa, ikkita har xil orbitalarda bo’ladilar. Asosiy holatda neytron va proton triplet spinli holatda bo’lishlari kerak: (Tallaxer-Maikovskiy qoidasi), shu uchun

2.