Fizika” kafedrasi 5140200 – Fizika ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Mo’minova Zarina Xudayberdi qizi

Chizma I.4.1

Nilson sxemasi deformatsiyalangan yadrolarning spinini yaxshi tushuntiradi. Masalan, yadroning asosiy holat spini qobiq modeliga ko’ra, S= bo’lishi kerak. Nilson sxemasiga ko’ra holatlar ajraladi. kichik deformatsiyaga ega bo’lganligi uchun spini bo’ladi. Nosferik yadrolarning uyg’onishida shakl tebranishidan tashqari, yadroning aylanma harakati ham vujudga keladi. Deformatsiyalangan yadroning to’la spini:

= +

Bu yerda-nuklonlar momentlari yig’indisining yadro simmetriya o’qidagi proyeksiyasi, u yadroning asosiy holat spini ga mos keladi va juft-juft yadro uchun . Yadro uyg’onganda uning spini asosiy holat spinidan farqlanadi, chunki nuklonlar holati o’zgarib ularning momentlari yig’indisi o’zgaradi, demak, K o’zgaradi.

Yadro uyg’onganda aylanishi ham mumkin. Aylanish yadro simmetriya o’qoga tik bo’lgan o’q atrofida yuz beradi va yadro qo’shimcha aylanish momenti ga ega bo’ladi.

Yadroning aylanishi tufayli K ning biror o’zgarmas qiymatiga mos aylanma energetic sathlar sohasi bo’ladi. Bu aylanma sathlar energiyasi:

= (1.4.3)
bu yerda ℑ - inersiya moment.

Inersiya moment quyidagicha aniqlanadi:

ℑ= , (1.4.4)
ko’rilayotgan yadro shaklidagi qattiq jismning inersiya moment. Juft-juft yadro holatiga (K=0) o’tishlar qaralayotgan bo’lsa,

(1.4.5)
bunda spinlar I=0,2,4…. qiymatlariniqabul qiladi. (4.6.4) ga ko’ra, turli holatlar energiyasi:
=0; = ; = ; (1.4.6)
= = ; = = ; = = (1.4.7)
va hokazo qiymatalrini oladi. Demak, aylanma sohaga tegishli aylanma holatlar uchun intervallar qoidasi deb ataluvchi quyidagi qoida bajarilishi kerak:

yaxshi bajariladi.
Aylanma holatlarni o’rganish yadro deformatsiyasi = ni aniqlash imkonini beradi. Haqiqatdan ham, tajribada (4.6.5) formuladagi aylanma 1-holat energiyasi aniqlansainersiya moment topiladi (4.6.3) formuladagi ni qattiq jismning inersiyamomenti deb ni hisoblab (bu yerda R- ellipisoid o’rtacha radiusi) nisbatan yadro deformatsiya qiymati topiladi. Bu usulda toilgan deformatsiya qiymati deformatsiyalangan yadrolar uchun elektr kvadrupol qiymatlarini va E2 o’tishlar ehtimolliklarini yaxshi tushuntiradi.

Aylanma sathlarga yadroning magnit momentlarini aniqlash mumkin. Yadro magnit moment quyidagi formula bilan hisoblanadi:

µ= K+

bu yerda , - o’zaro giromagnit nisbatlar.

(4.6.7) formula bilan hisoblangan yadro magnit moment qiymatlari tajriba natijalariga yaxshi mos keladi.

Xulosa

Bitituv malakaviy nishimni I-bobida yadro modellari haqida ma’lumotlarni yig’dim va tahlil qildim. Barcha yadro modellarini o’rganib chiqdim. Bu yadro modellarining qaysi biri chuqurroq o’rganilgani va bu modellardan qaysi biri yadro parametrlarini to’liq ochib berishi to’g’risida xulosa chiqardim.