Финляндиянинг 100 та ижтимоий инновацияси

Ристо Алапуро, Мартти Сиисиайнен, 
Хельсинки ва Ювяскюля шаҳарлари университетларининг 
профессорлари
15. 
ШАҲАР ЖАМОАТ ҲАЁТИНИНГ ЯНГИ 
МАДАНИЯТИ 
2010 йилларда Финляндияда ва айниқса Хельсинки шаҳрида, 
интернет ва ижтимоий тармоқлар орқали Финляндиядан ташқарига 
ҳам тарқалиб кетган янги шаҳар маданияти шаклланди. Ушбу 
ҳолатнинг янги бўлишига қарамай, жамоа ичида ишлаш ва 
шанбаликларда қатнашиш фин маданияти таркибига анча олдинроқ 
кириб келган. Ушбу анъана урбанизация жараёни давомида қисман 
йўқолиб кетди, лекин кўриниши ўзгарган шаклда яна пайдо бўлди. 
Фин шаҳарлари ўзларининг қисқа вақт давомидаги мавжудлик 
тарихи ва кичик ўлчамлари туфайли ҳаётнинг айнан шаҳар тарзи 
билан фарқли бўлмадилар, лекин кейинги йилларда урбанизация 
жараёни ва шаҳар маданиятининг шаклланиши кескин равишда 
фаоллашди. Ушбу жараённинг ўрнак бўлувчи хусусияти шундаки, 
унинг ҳаракат кучи жамиятнинг ўзидир.
Шаҳар маданиятининг энг машҳур намунавий мисоли, 2011 
йилда алоҳида шахсларнинг ташаббуси билан илк маротаба амалга 
оширилган Ресторанлар кунидир (Ravintolapäivä). Ушбу тадбирнинг 
ғояси шундан иборатки, ҳар қайси инсон маълум бир кунда 

---

57 
фақатгина бир кун давомида фаолият юритиши мумкин бўлган ўз 
ресторанини очиши мумкиндир. Ресторанлар куни тагзаминида 
вақтни қизиқарли ўтказишдан ташқари яна умумий овқатланиш 
корхонасини очишга алоқадор қийинчиликлар бўйича танқидий 
кайфиятлар ҳам ётмоқда. Аввалига Ресторанлар куни мансабдор 
шахсларнинг розилигисиз пайдо бўлган бўлса ҳам, у жуда қисқа вақт 
ичида ҳукумат эътирофига сазовор бўлди. Йилига тўрт маротаба 
ўтказиладиган Ресторанлар куни Финляндияда тезда машҳур бўлиб 
кетди ва ҳатто унинг ташқарисида, айниқса Россия ва Марказий 
Европа мамлакатларида ҳам тарқалди.
2012 йилда илк бора жуда тез машҳур бўлиб кетган бошқа бир 
ташаббус – Тозалик куни амалга оширилди. Йилига икки маротаба 
мамлакат бўйича ўн минглаб одамлар фойдаланилган товарларни 
сотиш ёки харид қилиш учун кўча ва паркларга чиқадилар. Ушбу 
ҳолат бошқа мамлакатлар қаторида Японияда ҳам тарқалди.
2010 йилларда шаҳар ҳаёти фаоллашувининг яна бир тўлқини 
бошланди. Ҳаммаси 2011 йилда Каллио (Хельсинки туманларидан 
бири) туманини ободонлаштириш мақсадида ташкил қилинган 
«Каллио Ҳаракати» туфайли бошланди. «Каллио Ҳаракати» шаклли 
бирлашма эмас ва унинг бошқаруви йўқдир. Шунга қарамай, ушбу 
ҳаракат ижтимоий тармоқлар туфайли ўзи ташкил қилаётган 
фаолиятга жуда кўп сонли кўнгиллиларни жалб қилишга ва бошқа 
тадбирлар қаторида, Каллио шаҳри кўчаларида 20 мингда ортиқ 
одамни тўплаган Каллио тумани байрамини (KallioBlockParty) 
ўтказишга муваффақ бўлди. «Каллио Ҳаракати» ва Каллио тумани 
байрами Финляндия бўйича шундай ташаббусларга намуна бўлди.
Ресурсларни тарқатиш ва улардан фойдаланиш бўйича янги 
инновацион ёндашув шаҳар шароитидаги ижтимоий ҳаётнинг янги 
шаклларига хосдир. Эндиликда ҳар бир киши шаҳар ҳокимлигига 
тегишли жойлардан фойдаланиш имконига эга ва айни вақтда, 
хусусий эгаликда бўлган хона ва бинолар жамоавий хусусиятларга 
эга бўлади. «Ижодий меҳмонхона» (Olohuonenäyttely), уй театрлари 
фестивали, шунингдек, сайловлар арафасида ташкиллаштириладиган 
музокаралар 
чодир-меҳмонхоналари 
Бундай 
ўзгаришларга 
мисолдир. 2016 йилдан буён Хельсинки шаҳрида ташкил 
қилинадиган, унинг давомида оддий одамлар, фирма ва жамоат 
ташкилотлари ўз сауналари эшикларини очадиган ва ҳар бир киши 

---

58 
ушбу таклифдан умуман бепул фойдаланиши мумкин бўлган Сауна 
куни ҳам яна бир мисолдир.
Янги шаҳар маданиятини шакллантириш негизида кўпгина 
омиллар ётмоқда ва улардан энг муҳимлари янги технологиялардир: 
ижтимоий медианинг кенг тарқалиши, ундан фойдаланиш 
имкониятлари бўлмаганида, лойиҳаларнинг сезиларли қисми ҳеч 
қачон амалга ошмаган бўлар эди. Илгариги вақтларда бир неча 
кунлар ёки ҳафталарда бажарилган ахборот ишларига эндиликда 
Фейсбукдаги битта постнинг ўзи кифоя бўлиши мумкин.
Бироқ, ижтимоий медиалар ривожланишнинг ягона омили 
эмаслар. Ушбу жараённинг қоқ марказида Финляндия учун хос 
бўлган ва жамоат фаолияти суянган тенгҳуқуқлилик муҳити 
ётмоқда. Финларнинг бошқа инсонларга бўлган юқори даражадаги 
ишончининг ҳам аҳамияти кам эмас. Бунинг натижасида 
одамларнинг кўпчилиги кўчадаги очиқ осмон остида ишлаётган 
вақтинчалик ресторанда таом ҳарид қилиш ёки умуман бегона 
бўлган одамларга ўз уйи эшикларини очиб беришда ҳеч қандай 
муаммо кўрмайдилар.
Финляндия – бу каби лойиҳалар амалга оширилаётган ягона 
мамлакат эмасдир. Аммо, содир бўлаётган воқеаларнинг ҳажми, 
қамрови ва ноёб эканлиги шаҳар жамоат ҳаётининг янги 
маданиятининг ўзига хослигини таъминлайди. Финляндиядаги 
ҳолатнинг ўзига хослиги, ўзгаришларнинг юқори тезликда эканлиги 
билан изоҳланади: ҳали ўн йилдан ҳам кам вақт илгари шаҳар 
аҳолисининг фаоллиги катта миқдордаги чегаралашлар орқали 
қийинлашган эди. Ҳозирда эса шаҳарликларнинг фаолияти 
Хельсинкида қўллаб-қувватлаш ва маркетинг олдинга суришга эга 
бўлмоқда.