Фалсафий тафаккур эволюцияси. Қадимги давр, ўрта асрлар, уйғониш даври фалсафаси



Download 1,7 Mb.
bet3/24
Sana23.02.2022
Hajmi1,7 Mb.
#161156
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24

Қaдuмги Ҳиндистон фалсафасu

  • Веда"лар тўртта тўплам-
  • дан иборат бўлиб,булар
  • "Ригведа" "Самаведа"
  • "Яжураведа" "Адхарва-
  • веда" деб аталади.Улар-
  • нинг фалсафий шарҳ-
  • лари, фалсафий мушо-
  • ҳадага оид қисмлари
  • "Упанишад"лар деб
  • номланди.
  • Қадимги ҳинд
  • фалсафий
  • мактаблари икки
  • гуруҳга
  • бўлиниб,улар
  • Астика
  • ва Настика деб
  • аталади.
  • Астика гуруҳига кирув-
  • чи фалсафий мактаб-
  • лар Веданта, Санкхья,
  • Йога, Вайшешика,
  • Ньяя ва Миманса
  • мактаблари "Веда“-
  • нинг илоҳийлигини
  • тан олишади ва бу
  • ёзма ёдгорликни ҳақи-
  • қатнинг ягона манба-
  • си деб билишади.
  • Настика гуруҳи-
  • га кирувчи мактаб-
  • лар сифатида
  • Чорвака, Локаята,
  • буддизм,
  • жайнизм мактаб-
  • лари қайд
  • қилинади.
  • Қадимги Ҳиндистон фалсафасининг гносеологияси.
  • Қадимги Ҳиндистон фалсафасининг гносеологияси
  • Хусусияти
  • • Қадимги Ҳиндистон гносеологиясининг (билиш ҳақидаги таълимот) асосий хусусияти – предмет ва
  • ҳодисаларнинг ташқи (кўринадиган) хусусиятларини (билишнинг европа типига хос) эмас, балки онгда
  • бўлаётган жараёнларни предмет ва ҳодисалар олами билан биргаликда ўрганишдадир.
  • • шунинг учун ҳинд фалсафаси уч хил онг турларини ажратади: "прак-рити"- материал онг, "пуруша"- тоза
  • онг (бирламчи энергия, ундан Олам ва инсон вужудга келган) ва "майя" – тушни англаш, сароб.
  • • ҳинд фалсафасига кўра онгнинг хар бир тури реал ва ўрганилиши керак –ҳинд фалсафаси европа
  • фалсафасидан фарқ қилган холда фақат материал онгни тан олади ва узоқ вақт мобайнида (О.Контгача) асл
  • ва асл эмас борлиқ, моҳият ва хаёлот масалаларини кўриб чиқмаган.
  • Ҳинд фалсафасида руҳ масаласи.
  • Ҳинд фалсафасига кўра руҳнинг икки асоси
  • Атман- Худо Брахманинг инсон руҳидаги бўлаги. Атман
  • биринчи асосдир, у ўзгармайди, доимийдир.
  • Манас – инсоннинг ҳаёти давомида пайдо бўладиган руҳи.
  • Манас доим ривожланади, инсон хатти-ҳаракатларидан,
  • шахсий тажрибасидан, тақдиридан келиб чиққан ҳолда
  • юқори поғоналарга кўтарилади ёки ёмонлашади.
  • Сансара, карма, мокша и ахимсанинг умумий тушунчаси
  • Сансара – абадийлик ва руҳнинг ўлмаслиги, ердаги ҳаётда қатор
  • азоблардан ўтиши ҳақидаги таълимот.
  • - Карма – инсон ҳаётининг,
  • тақдирининг белгиланганлиги. Карманинг мақсади – инсонни
  • синовлардан ўтказиш, унинг руҳи комилликка интилиши ва энг юқори
  • маънавий ривожланишга – мокшага етишишига эришиш. Бу мақсадга
  • эришиш учун руҳ унлаб, юзлаб ер ҳаётидан ўтиши мумкин.
  • Мокша – энг юқори маънавий комиллик, унга етгандан сўнг руҳ
  • эволюцияси (карма) тугайди. Мокшага эришиш (руҳнинг эволюцион
  • ривожланишинг тугаши). Хар бир руҳнинг ердаги ҳаётда эришиши
  • мумкин бўлган энг олий мақсади. Мокшага эришган руҳлар тугалмас
  • ҳаёт занжиридан қутулиб Махатмалар – Буюк руҳлар бўладилар
  • Ахимса – ердаги барча ҳаёт шаклларининг бирлиги (инсон, ҳайвон,
  • табиат бирлиги.
  • Ахимсанинг асосий тамойили –ўраб турган атроф-муҳитга зарар
  • етказмаслик (инсонларга, ҳайвонларга, жонли табиатга), ўлдирмаслик
  • Қaдuмги Хитой фалсафасu
  • Эрамиздан олдинги VI-III асрларда
  • Хитойда асосан олтита фалсафий
  • таълимот (мактаб) шаклланган:
  • конфуцийчилик, даосизм,
  • моизм, легизмлар ва бошқалар.
  • Конфуцийчилик таълимоти бўйича
  • ҳар бир ижтимоий қатламнинг ахлоқ
  • нормалари мавжуд бўлиб, уни ўзгартириш
  • мантиқка зиддир. Масалан бошқарувчилар
  • тоифасига кирган кишилар ахлоқ
  • нормаларини иктисодий кам таъминланган
  • ижтимоий қатлам ахлоқ қоидаларига
  • қараб ишлаб чиқиш мумкин эмас.
  • Ахлоқ мезонлари кишиларнинг
  • жамиятдаги мавқеларига, иқтисодий
  • таъминланганлик даражасига қараб
  • ўзгариб, такомиллашиб борувчи
  • ижтимоий жараёндир.
  • Асосий фалсафий доктриналар
  • Хитой фалсафасининг даврлари ва ўзига хослиги
  • Хитой фалсафаси
  • Хитой фалсафасининг ривожланиш даврлари.
  • Хитой фалсафасида ўз аксини топган Олам ва борликнинг хитойча куришнинг ўзига хос хусусиятлари
  • •мил. авв. VII а. – мил. III а. –кадимги миллий фалсафий мактабларнинг вужудга келиши ва ривожланиши;
  • • III - XIX аа. – Хиндистондан буддизмнинг кириб келиши ва миллий фалсафий мактабларга таъсири;
  • • Хитойни мавжуд оламнинг маркази сифатида кабул килиш;
  • • алохида ходисалар, тарихни циклик (айланма) жараен сифатида тушуниш;
  • • Ер ва Осмон олдида Ерда космик циклларнинг тугри амалга ошиши учун жавобгарлик сезиш;
  • • инсон, табиат ва коинот бир бутунлик сифатида кабул килиш;
  • • онгнинг консервативлиги, утмишга йуналганлик, узгаришлардан куркиш;
  • • XX а. – хозирги давр – хитой жамиятининг епиклигига чек куйилиши, хитой фалсафасининг гарб ва жахон фалсафаси
  • ютуклари билан бойиши.
  • • жамоадан алохида бир шахснинг ажратилмаслиги;
  • • табиат офатлари билан курашда алохида шахснинг кучсизлигини англаш;жамоавий (оммавий) мехнат шаклларига ургу
  • бериш (Буюк Хитой девори курилиши, дамбалар курилиши, каналлар казилиши, сув тошкинлари билан кураш,
  • ирригацион дехкончилик ва б.); шундан – ташкил килувчи куч-давлат-олдида хурмат ва куркув;
  • • инсон, жамият ва давлатни бутун бир бирлик сифатида кабул килиш; жамиятда вертикал муносабатларнинг (хокимият-
  • буйсуниш), субординация, бошликларга буйсуниш, императорни давлатни бирлаштирувчи буюк куч сифатида тан
  • олиниши, давлатни эса-жамиятни бирлаштирувчи куч сифатида тан олиш, император шахси, хокимияти ва мансабининг
  • худолаштирилишининг таркалиши;
  • • узаро муносабатларда конформизм, тинчлик ва харакатсизликка мойиллик билдириш;
  • • хаетни авваломбор рухнинг танадаги хаети сифатида кабул килиш, нариги дунедаги хаетни ердаги хаетдан устун куйиш,
  • хар бир инсоннинг ердаги хаетини имкон даражасида узайтириш (утлар, жисмоний машклар ердамида, тугри хает тарзи
  • олиб бориш, оламга туғри муносабатда булиш);
  • • ташки кучларни реал деб тан олиниши, улганларни тирикдек кабул килиш;
  • • ота-оналарга, катталарга хурмат, аждодлар ва рухларга ("шэнларга") эхтиром.
  • Хитой фалсафаси ва мифологиясида инсон ва олам пайдо булишининг масалалари
  • Хитой фалсафасида инсон масаласи
  • Хитой фалсафасида инсон масаласи : Инсон табиат ва коинот билан бир деб тушунилсада, жамиятнинг бир
  • бўлаги сифатида инсон борлиғи марказий ўринни эгаллайди.
  • Хитой фалсафаси буйича инсоннни ташкил этивчи
  • коинот энергиясининг уч тури
  • Цзин – бутун борлик яралган энергия, тирик организмнинг «томири», «уруги». Бу психофизик энергиянинг икки тури
  • ажратилади: «Олдинги Осмон уруги» - инсонга тугилганида берилган нарсалар, генетик программа, жисмоний белгилар, ва
  • «Кейинги Осмон уруги»- инсон хаети давомида туплайдиган нарсалар. Айрим холларда цзин сексуал энергия билан
  • тенглаштирилади
  • Ци – маънавий-матери энергия, бутун борликни «курилиш материали» булиб хизмат килади (цзиндан фаркли уларок –
  • вужудга келиш энергияси). Ци энергияси моддий ци, ундан барча нарса ва жонзотлар материал шаклни кабул килади ва
  • маънавий ци – инсонва бошка тирик жонзотлар рухиятини ташкил этади. Маънавий ци – инсон хаетининг асоси.
  • Омадли, жисмоний ва рухий соглом инсон «еруг», «тоза» цига эга. Касалманд, заиф, омадсиз инсон эса- «огир», «ифлос»,
  • «кора» цига эга. Омад, жисмоний ва рухий соглик, бахтга йул – цини барча кераксиз нарсалардан озод килиш, рухни тозалаш.
  • Шзнь инсондаги йукотиб булмайдиган (улмайдиган) маънавий энергия, бу энергия инсоннинг «узаги»ни ташкил этади ва
  • инсон улганидан сунг хам йуколмайди (цидан фаркли равишда).

Хитой фалсафасида инсон идрокининг ўзига хослиги

  • Хитой фалсафасидаги инсон идрокининг Ғарб фалсафасидан фарқи
  • Хитой фалсафаси инсон тушунчасини аник ёритмайди,
  • инсон мохиятини аник тушунчалар билан эмас, балки инсон
  • образини яратиш ва уни урганиш билан англашга интилади
  • (шунинг учун хитой фалсафасида инсон тушунчаси эмас,
  • Образ-тушунчалар, нафакат инсон балки нарсалар образи
  • хакида гапириш тугри булади);
  • Инсон хаёти бошланишини тугилишдан эмас,
  • балки хомилалик вактидан хисоблайди;
  • Узоқ умр кўришнинг асосий шартлари
  • (хитой фалсафасига кўра)
  • инсон муносабатлари системасидан инсоннинг
  • улимидан сунг хам олиб ташламайди, яъни инсон
  • (унинг айрим материал холатга эга рухи-»шен»)
  • улганидан сунг хам инсоний муносабатлар
  • системасида колади- овкат, мехрга мухтож, аввалги
  • мансабини саклаб колади, у кутарилиши,
  • мукофотланиши мумкин, авлодларининг ахлокидан
  • келиб чикиб амалдан олиб ташланиши,
  • жазоланиши мумкин;
  • инсонннинг маънавий рухий маркази килиб бошни
  • (мия, юз, куз ва б.) эмас, юракни белгилайди;
  • Инсонни табиат ва коинотнинг булаги сифатида
  • кабул килади,Инсонннинг табиат ва бошка жонзотлар
  • устидаги хукмронлигини тан олмайди,Индивидуализм
  • ва бир шахснинг жамиятнинг бошка вакилларигага
  • каршилиги тан олинмайди;
  • Ердаги хаётни кадрлашга ва уни узайтиришга харакат
  • килишга чакиради.
  • рухий психофизик энергия-»ци»ни тоза холатда саклаш, бунга кераксиз
  • ташвишлардан холос булиш, ёмон ва зарарли фикрлардан холос булиш,
  • ураб турган оламга тугри муносабатда булиш, катталарга ва атрофдагиларга
  • хурмат, оптимизм, уй ва унинг жихозларининг тугри жойлашуви,
  • ёмон «ци»га эга булган инсонлар билан мулокатда булмаслик, факат тоза
  • «ци»га эга инсонлар билан алока килиш киради;
  • Уз танаси ва устида ишлаш - "син чун" – узини маданийлаштириш;
  • Такдир устида ишлаш, жамиятга фойда келтириш - "мин чун";
  • Жамиятдаги тартибни саклаш;
  • Фойдали ва доривор утларни истеъмол килиш, тугри овкатланиш;
  • Хитойда яшаш, хитой маданияти билан бирлашиш,
  • Хитойнинг маънавий энергиясидан озикланиш.
  • Хитой мифологияси ва фалсафасининг инсон ҳамда
  • оламнинг вужудга келишини тушунтириши
  • Ўзига хослиги
  • Хитой мифологияси ва фалсафасининг инсон ҳамда оламнинг вужудга келишини тушунтириши
  • Қадимги хитой маданияти Ерда ҳаётнинг, жонли ва жонсиз табиатнинг
  • вужудга келишининг мифологик-фалсафий талқинини беради,
  • бу жараён ўз ичига бир неча этапларни олади.
  • Қадимги фалсафий асар “И-Цзин” оламнинг беш элементдан пайдо
  • бўлишини тушунтириб беради – ер, дарахт, металл, олов ва сувдан,
  • булар доимий айланишда бўлишади
  • Қадимги Хитой мифологияси ва фалсафаси олам, инсон ва табиатнинг
  • вужудга келишининг биринчи тушунтиришини берди, инсонни англаш,
  • табиат ҳодисаларини талқин қилиниши Хитойнинг оламга машҳур
  • фалсафа мактаблари – даосизм, конфуцианчилик, легизмнинг яралишига
  • замин яратди
  • Хитой маданиятида инсон ва оламнинг
  • вужудга келиш босқичлари
  • Шакли бўйича тухумни эслатадиган буюк Хаос;
  • Хаос-Тухумда 18000 йил мобайнида бутун борлиқнинг
  • Биринчи (Первопредка) Аждоди– Пань-Гунинг вужудга келиши;
  • Пань-Гунинг Тухумдан чиқиши
  • тухумсимон Хаоснинг нобуд булиши (вафоти)га олиб келди;
  • Хаосдан Осмон (тепада барча енгил ва қуруқ
  • нарсаларнинг тупланиши) ва Ернинг (пастда барча оғир
  • ва нам нарсаларнинг тўпланиши)
  • пайдо бўлиши;
  • 18000 йил мобайнида Пань-Гунинг Осмон ва Ер ўуртасида туриши
  • ва оқибатда Осмон ва Ернинг ўз жойларида мустаҳкамланиши;
  • Пань-Гунинг ўлими, унинг танасидан бутун борлиқнинг вужудга
  • келиши:Қуёш ва Ой – кўзидан, момоқалдироқ - овозидан, шамол –
  • нафасидан, дарёлар – қонидан, йўллар - томирларидан, тош ва
  • фойдали қазилмалар - суякларидан,
  • Тишларидан ва б.;
  • Пань-Гу танасида юрган қумурсқалардан инсоннинг пайдо бўлиши ёки
  • фантастик аждодларФуси ва Нюйва - инсон-аждарларнинг севгиси
  • оқибатида иосоннинг пайдо бўлиши.

Даосизм – Хитойнинг кадимий фалсафий таълимоти

  • Даосизм – Хитойнинг кадимий фалсафий таълимоти, оламнинг тузилиши ва мавжудлиги
  • (яшаши)ни тушунтиришга ва инсон, табиат, коинот юриши керак булган йулни
  • топишга харакат килади. Бу таълимот асосчиси Лао Цзи (Кекса Устоз) – мил. авв VI – V аа.
  • яшаган. Асосий манбалари - "Даоцзин" ва «Дэцзин»фалсафий ёзмалар (трактатлар),
  • биргаликда «Даодэцзин» деб номланади.
  • Асосий тушунчалар
  • "Дао " – иккита маънога эга: биринчидан, бу
  • инсон ва табиат уз ривожланишида утиши керак
  • булган йул, оламнинг борлигини таъминлаб
  • берувчи умумбашарий конун;
  • иккинчидан, бу бутун олам яралган субстанция,
  • энергетик бушлик булган биринчи борлик.
  • "Дэ" – тепадан берилуви неъмат; биринчи борлик
  • «Дао»ни оламга айлантирган энергия.
  • Даосизм фалсафасининг асосий гоялари
  • Оламда хамма нарса узаро боглик, ха бир нарса ва ходиса бошка
  • бир нарса ва ходиса билан боглик;
  • Оламни ташкил этувчи материя ягонадир;
  • табиатда материянинг айланмаси мавжуд
  • («хамма нарса ердан чикади ва ерга киради»), яъни бугунги инсон кеча
  • оламдаги бошка бир формада булган - тош, дарахт, хайвон кисмлари,
  • ва инсон улимидан сунг унинг аъзолари бошка бир хает формаси ва
  • ходисалар учун курилиш материали булиб хизмат килади;
  • Оламдаги тартиб, табиат конунлари, тарих узгармайди,
  • шунинг учун инсон хаётининг асосий тамойили –
  • тинчлик ва харакатсизлик ("у-вэй");
  • Император мукаддас шахс, факат у худолар ва юкори кучлар билан
  • маънавий алокада була олади; император шахси оркали Хитой ва
  • бутун инсониятга «Дэ»-тетиклантирувчи куч ва неъмат утади;
  • инсон императорга канча якин булса, шунча куп «Дэ» унга
  • императордан утади;
  • "Дао«ни англаш ва "Дэ“ни олиш учун даосизмнинг барча конунларига
  • тулик амал килиш керак, "Дао" билан бирлашиб, императорга
  • буйсуниш ва унга якин булиш;
  • Бахт ва хакикатга олиб борадиган йул –
  • хирс ва истаклардан озод булиш.
  • Хусусиятлари
  • Конфуцианчилик – кадимий фалсафий мактаб, инсоннни авваламбор ижтимоий хаёт катнашчиси сифатида куриб чикади.
  • Конфуцианчиликнинг асосчиси Конфуций (Кун-Фу-Цзы) мил. авв. 551 - 479 йй. яшаган. Асосий манбаси
  • Лунь Юй («Сухбатлар ва мулохазалар") асари
  • Конфуцианчилик хал этадиган масалалар: инсонларни кандай бошкариш керак ва жамиятда инсонузини кандай тутиш керак.
  • Мазкур мактаб намоёндалари жамиятни юмшок бошкариш тарафдорлари. Мисол тарикасида отанинг угиллар устидаги хокимияти келтирилади, асосий
  • шарт сифатида эса – бошликларнинг кул остидагиларга оталик муносабати, кул остидагиларнинг эса бошликка нисбатан угиллик муносабати.
  • Конфуцианчиликнинг жамиятда инсонлар узини тутушининголтин конуни: узинга раво курмаган нарсангни бировга килма.
  • Конфуций таълимоти Хитой жамиятининг бирлашишида катта рол уйнади. Асосчисининг хаёти ва фаолиятидан сунг
  • 2500 йил утган булса хам бу таълимот хозирги кунда хам уз ахамиятини йукотгани йук.
  • Конфуций таълимотининг асосий тамойиллари
  • Конфуцианчиликда бошликлар
  • ва буйсунувчи шахслар
  • муаммоси
  • • жамиятда ва жамият учун яшаш;
  • • бир-бирига ён бермок;
  • • мансаби ва ёши катта булган
  • кимсаларга кулок солиш;
  • •императорга буйсуниш;
  • • узини тийиш, хар нарсада меъерга
  • риоя килиш, радикалликдан кочиш;
  • • инсонпарвар булиш.
  • Бошлик эга булиши керак булган
  • фазилатлар
  • • императорга буйсуниш ва конфуцианчилик
  • тамойилларига риоя этиш;
  • • эзгулик асосида бошкариш ("бадао");
  • етарли билимларга эга булиш;
  • • давлатга содик хизмат килиш, ватанпарвар булиш;
  • • юксак максадларни олдига куиш;
  • • олийжаноб булиш;
  • • давлат ва атрофдагиларга факат яхшилик килиш;
  • • мажбуриятдан шахсий малака ва
  • маслакни устун куйиш;
  • • давлат ва инсонларнинг шахсий фаровонлиги
  • тугрисида кайгуриш.
  • Буйсунувчи шахслар эга
  • булиши керак булган
  • фазилатлар
  • • бошликка нисбатан лоял булиш;
  • • ишда тиришкок булиш;
  • • доим укиш ва уз устида ишлаш.
  • Легизм (қонунчилар мактаби,
  • ёки Фацзя) – Қадимги
  • Хитойнинг бошқа ижтимоий таълимоти
  • Хусусиятлари
  • • Легизм асосчилари - Шан Ян
  • (мил. авв.390 - 338 йй.) ва Хань Фэй
  • (мил. авв.288 - 233 йй.).
  • • Император Цинь-Ши-Хуа даврида
  • (мил. авв. III а.) легизм расмий ғоя
  • сифатида тан олинди.
  • • Легизмнинг асосий масаласи (конфуциявийлик
  • каби): жамиятни қандай бошқариш керак?
  • • легистлар давлатни қонунларга асосланган
  • зўравонлик йўли билан бошқариш керак дейишади.
  • •Шундай қилиб, легизм – кучли давлат ҳокимияти
  • фалсафаси.
  • Легизмнинг асосий қоидалари
  • • инсон ҳаракатларининг асосий омили – шахсий эгоистик
  • қизиқишлар;
  • • алоҳида шахсларнинг (ижтимоий гуруҳларнинг)
  • қизиқишлари ўзаро қарама қарши;
  • • бебошликни ҳамда адоватни олдини олиш учун давлат
  • ижтимоий муносабатларга аралашиши керак;
  • • Давлат (армия, амалдорлар тимсолида) қонунларга риоя
  • этадиган фуқароларни рағбатлантириши керак ва
  • айбдорларни шавқатсиз жазолаши керак;
  • • барча инсонларнинг қонуний ҳаракатларининг асоси –
  • жазоланиш олдидаги қўрқув;
  • • қонуний ва ноқонуний ҳаракатларни, жазо қўллашнинг
  • белгиловчиси бўлиб қонунлар хизмат қилиши керак;
  • • қонунлар барча учун баробар бўлиши ва қонун бузилганда
  • оддий инсонлар учун ҳам амалдорлар учун ҳам бир
  • хил қулланиши лозим;
  • • давлат аппарати мутахассислардан ташкил топиши лозим
  • (яъни, амаллар фақат зарур билимга эга бўлган ва
  • ишбилармон номзодларга берилиши лозим, ворислик
  • бўлиб ўтиши мумкин эмас);
  • • давлат – жамиятнинг асосий тартибга солувчи
  • механизми, шунга кўра у ижтимоий муносабатлар,
  • иқтисод ва фуқароларнинг шахсий ҳаётига
  • аралашиш ҳуқуқига эга.
  • Легизм тавсифи

Қадимги юнон фалсафасининг ривожланиш даврлари

  • Қадимги юнон фалсафасининг ривожланиш даврлари
  • Эллинизм даври (мелоддан аввалги VI-II аср) полис инқирози ва юнонлар хукумронлиги ва Искандар Зулқайнар ва унинг авлодлари бошчилигидаги Осиё ва Африкада йирик давлатчиликнинг ташкил қилиниши даври
  • Киникларнинг анти-ижтимоий фалсафасининг тарқалиши;
  • Асосий йўналишлар
  • Хусусиятлари
  • Антик ахлоқнинг ва фалсафий қадриятлари инқирози.
  • Фалсафада стоиклар йўналишининг пайдо бўлиши;
  • Худолар ва шунга ўхшаш ғайритабиий кучларга нисбатан қўрқувнинг нисбийлиги;
  • Сократ мактаблари-нинг фаолияти Платон Академияси, Аристотель Ликея киреклар мактаби ва х.к.;
  • Ўз-ўзида жисмоний ва руҳий мадад излаш;
  • Эпикур фалсафаси ва х.к.;
  • Воқеликдан воз кечишга интилиш;
  • Шахсни бахт ва лаззатнинг олий неъмати эканлигини тан олиш. (жисмоний-киренаиклар, ахлоқий-Эпикур).
  • Фалес (эрамиздан олдинги
  • 624-547 йиллар),
  • у Милет шаҳрида истиқомат қилгaн.
  • Дунёнинг асосида сув ётади,
  • ҳамма нарса сувдан келиб чиқади ва
  • яна сувга айланади.
  • Анаксимен (эрамиздан
  • олдинги 588-525 йиллар)
  • ҳавони ҳамма нарсанинг
  • асоси деб тушунган.
  • Ҳаво қуюқлашса сув, янада қуюқлашса ер, тош ва
  • бошқа моддий жисмлар вужудга келади, агар ҳаво
  • сийраклашса олов вужудга келади,
  • деб ишонтиришга ҳаракат қилган.

Қадимги юнон (антик давр) фалсафасининг ривожланиш даврлари

  • Рим даври милоддан аввалги I аср ва милодий V аср
  • Машҳур файласуфлар
  • Хусусиятлари
  • Сенека
  • Қадимги Юнон ва қадимги Рим фалсафасининг ўзаро таъсири. (Қадимги юнон фалсафаси рим давлатчилиги доирасида ривожланган ва ўзида унинг таъсирини сезган, айни пайтда қадимги рим фалсафаси қидимги юнон ғоялари ва анъаналари заминида шаклланган);
  • Марк Аврелий (Рим императори 161-180 йиллар)
  • Қадимги юнон ва қадимги рим фалсафаси-антик фалсафада ўз ифодасини топади;
  • Тит Лукреций Кар
  • Антик фалсафага забт этилган халқларнинг анъана ва ғояларининг таъсири
  • Стоиклар
  • Фалсафа, файласуф ва давлат институтларининг яқинлиги. (Сенека рим императорини тарбиялаган, Марк Аврелийнинг ўзи император бўлган);
  • Дастлабки насронийлар
  • Табиат муаммоларига эътиборнинг нисбатан камлиги;
  • Инсон, жамият давлат муаммоларига эътиборнинг кучлилиги;
  • Эстетиканинг гуллаб яшнаши, (фалсафанинг предмети инсон хулқ-атвори ва фикри бўлган);
  • Қадимги юнон (антик) фалсафасининг ривожланиш даврлари
  • Суқротгача бўлган давр (Эра. VII-V аср) уларнинг асосий муаммоси табиат ҳодиса-ларини тушунтириш, космос моҳияти, теварак-атроф, борлиқнинг келиб чиқиши эди, фалсафа услуби – ўз дунеқарашини баён қилиш ва уларни догмага айлантириш
  • «Суқротгача бўлган файласуфлар, бу даврнинг вакиллари»
  • Милет мактаби – «физиклар» Фалес, Анаксимандр, Анаксимен
  • Эфеслик Гераклит
  • Элей мктаби
  • Атомчилар (Демокрит, Левкипп)
  • барча бошқа файласуфлар
  • Классик (мумтоз) Суқрат даври (Эр.ав. V аср ўртаси IV охири - қадим Юнон фалсафасининг гуллаб-яшнаган давр)

Суқратгача бўлган файласуфлар, бу даврнинг вакиллари

  • Асосий йўналишлари
  • Космос ва табиат моҳиятини ўрганишнинг мумтоз даври ва «Суқротгача»лар томонидан ўрганилиши
  • Софистлар фалсафаси
  • Суқрот фалсафаси
  • «Суқрот» мактабининг юзага келиши
  • Платон фалсафаси
  • Аристотель фалсафаси
  • Суқротчилар даври файласуфлари бирлам-чилик масаласига кам эътибор берганлар
  • Коинот табиатини яратишда худоларнинг иштирокини фараз қилганлар
  • Борлиқни пайдо бўлишини тахминий ғоясини илгари сурганлар Платон реал дунёдаги илгариги ёки реал дунёда кўринган тоза ғоялар таълинотини яратган.
  • фалсафанинг демократик-догматик услубидан диологик-нисбат услубига ўтдилар
  • Мантиқнинг риволанишига хисса қўшдилар
  • Амалий фалсафа-таълимотини илгари сурдилар

Эфеслик Гераклит. (милоддан аввал VI асрнинг иккинчи ярим – V асрнинг 1 ярми)-йирик қадимги Юнон файласуфи-фалсафий йўналиши асосчиси. Дастлаб мантиқий мактабга тегишли бўлган

  • Асосий қарашлари
  • Оламнинг бошланғич асосини олов деб ҳисоблаган;
  • Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонунини яратган-диалектиканинг асосий қонуни (Гераклитнинг муҳим фалсафий кашфиётларидан);
  • Бутун олам доимий ҳаракат ва ўзгаришда деб ҳисоблаган (ариқдан оққан сувга икки марта оёқ босиб бўлмайди);
  • Табиатдаги моддаларнинг алмашинуви ва тарихнинг даврийлиги тарафдори бўлган;
  • Оламнинг нисбийлигини тан олган. (денгиз суви инсон учун ифлос, балиқ учун эса тоза, турли вазиятларда инсоннинг айнан бир хил хатти ҳаракати ҳам яхши ҳам ёмон бўлиши мумкин);
  • Барча нарсалар Дунёвий Ақл билан эгалланади;
  • Инсон ва олам руҳининг моддийлигини тан олган;
  • Ҳар қандай жараёнларнинг харакатлантирувчи кучи «кураш»; «уриш (кураш) барча нарсанинг отаси ва онасидир».
  • Пифогор – (милоддан аввалги V аср)-катта софистларнинг таниқли вакили
  • Хусусиятлари
  • Пифогор фалсафасининг асосий ғоялари
  • Ўзининг фалсафий қарашини Пифогор шундай ифодалайди «Инсон барча мавжуд нарсаларнинг мавжуд бўлганлиги, мавжуд бўлмаган нарсаларнинг мавжуд бўлмаганлиги учун меёридир».
  • Инсон онгидан ташқарида ҳеч нарсанинг бўлиши мумкин эмас;
  • Пифогор замондошларидан бири борлиқ ва билишнинг нисбийлиги ҳақидаги фикрни баён этувчи «иккиёқламали нутқ» асарининг муаллифи деб эътироф қилинади. («Касаллик касал учун ёмон, шифокор эса яхши»; «ўлим ўлаётган киши учун ёмон, бироқ гўрков ва мурдашуй учун яхши») инсонни ҳар қандай вазиятда ютуққа эришишга чорлайди.
  • Ҳеч нарса мутлақликка даъвогар бўла олмайди;
  • Инсон учун бугун нима яхши бўлса, демак у ҳақиқатан ҳам ҳозир ёмон ва зарарлидир;
  • Агар эртага бугун яхши нарса ёмон бўлса, демак у ҳақиқатан ҳам ҳозир ёмон ва зарарлидир;
  • бизни ўраб турган барча нарсалар инсоннинг ҳиссий идрокига боғлиқ («Соғлом одам учун ширин нарса, касал одам учун аччиқдир»);
  • Ўз даврига нисбатан Пифогорнинг Худоларга нисбатан муносабати ҳам инқилобийдир. «Худолар ҳақида мен ҳеч нарса билмайман, чунки жуда ҳам кўп нарса уларни билишга тўсқинлик қилади»,-масала ниҳоятда мураккаб, инсон умри эса ниҳоятда қисқа.
  • Бизни ўраб турган олам нисбий;
  • Объектив (ҳақиқий) билимга эга бўлиш мумкин эмас;

Download 1,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish