Фалсафий антропология -инсон ҳакидаги таълимот

ФАЛСАФА ТАРИХИДА ИНСОН МУАММОСИ

• Инсон ҳар сафар
• мутафаккирлар диққат
• марказидан
• ўрин олар экан, унинг
• моҳиятини янги тарихий
• шароитда ва янгича нуқтаи
• назардан англаб етишга
• ҳаракат қилиб, уни қайта
• ва қайта янгидан
• кашф этганлар.

• Пировардида, фалсафа
• фанида
• инсондан мураккаброқ ва
• зиддиятлироқ предмет йўқ,
• десак, ҳеч
• муболаға бўлмайди.

• Асарларида инсон моҳияти масаласига
• нисбатан бутунлай ўзгача ёндашувга дуч келамиз.

• У «инсон фикрловчи нарсадир», деб ҳисоблайди

• Машҳур француз файласуфи
• Р.Декарт (1596-1650)

• Инсонни ўрганишга нисбатан бошқа
• кўп сонли ёндашув

• интровертив

• экстровертив

• инсоннинг онг, жон,
• руҳият,
• инстинктлар, нуқсонлар,
• фазилатлар каби
• муҳим ху-
• сусиятларини таҳлил
• этиб, уни «ичдан»
• тушуниш, англаб
• етишни назарда
• тутади

• инсонга назар ташлаш,
• унинг моҳиятини таҳлил
• қилиш гўёки «сиртдан»
• амалга ошириладики, бу-
• нинг натижасида диққат
• марказидан унинг ижти-
• моий ва табиий моҳияти
• ўрин олади; тегишли мўл-
• жалларга мувофиқ инсон-
• нинг Худо, космос, универ-
• сум ва шу кабилар билан
• алоқаси таҳлил қилинади.

• ШАРҚ ФАЛСАФАСИДА
• ИНСОН

• Қадимги Шарқ, хусусан Хитой
• фалсафий тизимлари

• социоцентрик концепциялар

• ҚАДИМГИ ҲИНД ФАЛСАФАСИ

• антропоцентризм

• МАСАЛАН:

• Буддизмда нирванага эришиш инсон барча ниятларининг пиро-
• вард мақсади деб эълон қилинади. Нирвана жоннинг шундай бир
• ҳолатики, бунда ҳар қандай майллар йўқолади ва ички уйғунлик
• юзага келади, мутлақо эркинлик ва ташқи дунёга қарам эмаслик
• туйғуси пайдо бўлади.

• ТЕОЦЕНТРИЗМ КОНЦЕПЦИЯСИ

• Бу концепцияга мувофиқ ҳамма нарсани Худо белгилайди. Христианликнинг
• моҳиятини акс эттирувчи турли креационистик назарияларга кўра бутун дунё,
• шу жумладан жонли дунё (ўсимликлар, ҳайвонлар, инсон) дарҳол ва ўзининг
• мукаммал кўринишида яратилган. Инжилнинг дунё олти кунда яратилгани
• ҳақидаги ривоятига асосланган бу нуқтаи назар европаликлар тафаккурида
• Дарвиннинг эволюцион назарияси пайдо бўлгунича, яъни XIX асрнинг ўрта-
• ларига қадар ҳукм сурди. Христианлар дунёсида диндор одамлар орасида
• у бугунги кунда ҳам амал қилмоқда.

• Теоцентризм нуқтаи назаридан инсоннинг
• моҳиятини англаб етиш,

• МАСАЛАН:

• Қадимги юнон файла-
• суфлари ёки кейинги
• материалистик фалса-
• фий концепциялардаги
• каби оқилона фикрлаш
• йўли билан эмас, бал-
• ки Муқаддас Китобда
• таърифланган ваҳий-
• лар ёрдамида амалга
• оширилади. Бу ваҳий-
• ларни фақат Инжил ақи-
• даларига эътиқод қи-
• лиш орқали тушуниб
• етиш мумкин.

• Теоцентризм нуқтаи на-
• заридан эътиқод нури-
• дан чароғон бўлган ақл
• дунёдаги илоҳий тар-
• тибнинг таркибий қис-
• ми саналган ва «Худо-
• нинг тимсоли» сифа-
• тида амал қиладиган
• инсоннинг ўзини эмас,
• балки унинг баъзи бир
• жиҳатларинигина аниқ-
• лашга ёрдам беради.

• француз файласуфи ва теологи
• П.Т. де Шарден (1881-1955).

• «Инсон, у узоқ вақт ўйлаганидек, дунёнинг статик маркази эмас, балки эволюциянинг ўзига ва чўққиси бўлиб, бу анча гўзалроқдир», деб қайд этади

• Фалсафанингикки ярим
• минг йиллик тарихи
• мобайнида инсонга
• жуда кўп таърифлар
• ва тавсифлар берил-
• ди, у кўп сонли сино-
• нимлар орттирдики,
• фалсафий таҳлилнинг
• бошқа
• бирон-бир объектида
• бундай ҳолга дуч
• келиш мушкул. Зеро,
• фалсафа тарихида инсон:

• «ақлли мавжудот»

• «сиёсий ҳайвон»

• «ўзликни англаш
• қобилиятига эга
• мавжудот»

• “маънавий ва
• эркин мавжудот» ва
• ҳоказолар
• сифатида талқин
• қилинган”

• «меҳнат қуроллари
• ясовчи ҳайвон»

• «ҳаётнинг сохта
• қадами»

• «табиат гултожи»

• «ҳаётнинг боши
• берк кўчаси»

• Инсоннинг пайдо бўлишига олиб келган табиатнинг қонуний
• ривожланишиғоясидан келиб чиқади. Бунда инсон жонсиз,
• кейинчалик эса – жонли модданинг табиий эволюцияси
• маҳсули сифатида қаралади. Мазкур концепция 1859 йилда
• инсон келиб чиқишининг табиий-илмий талқинига асос бўлган
• Ч.Дарвиннинг «Ҳайвон ва ўсимлик турларининг
• келиб чиқиши ҳақида» деб номланган машҳур
• асарини эълон қилган эволюцион назариясига
• таянади ва ҳозирги вақтда молекуляр биология
• ва ген инженерияси соҳасида эришилган энг
• сўнгги ютуқлар таъсирида ўз шакл-шамойилини
• сезиларли даражада ўзгартириб, аксарият олимлар
• учун уларнинг илмий фаолиятида ўзига хос дастуриламал
• бўлиб хизмат қилмоқда.

• ИНСОННИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШИ
• ҲАҚИДАГИ БИРИНЧИ ЁНДАШУВ

• Бу ерда инсон нафақат турли томонлардан таҳлил қилинди,
• балки унинг ижтимоий, табиий ва космик жараёнлар билан
• ўзаро алоқалари ҳам ўрганилди.

• Шундай қилиб, фалсафанинг онтология, гносеология, этика, эстетика
• каби бўлимлари билан бир қаторда, инсон ҳақидаги билимлар
• соҳаси аста-секин шаклланиб борди.

• Бундай даврларда фалсафада инсоннинг моҳияти, унинг бурчи,
• вазифаси ва юз бераётган воқеалар учун жавобгарлиги
• ҳақидаги азалий масалаларга бўлган қизиқиш яна кучайган.

• Инсонни қуршаган табиат ҳақида билимлар тўпланиши
• ва уларнинг ривожланишига қараб, одамзотнинг ўз-ўзига бўлган
• қизиқиши ҳам кучайиб борди, инсонборлиғининг бу соҳадаги
• тадқиқотлар учун янада кенгроқ имкониятлар яратувчи янги ва
• янги ўзига хос хусусиятлари аниқланди.

• ИНСОНГА ФАЛСАФА НУҚТАИ НАЗАРИДАН ЁНДАШУВ

• Экстравертив ёндашув инсонга назар ташлаш,
• унинг
• моҳиятини таҳлили қилиш гўёки «сиртдан»
•