F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

Tektonik jarayonlar natijasida bo'ladigan zilzilalar. Yuqorida qayd etilgan yer silkinishi turlari ichida katta maydonga tarqaladigani va eng kup talofat keltiradigani tektonik zilzilalardir. Yer yuzida bo'ladigan barcha zilzilalarning 90% iga yaqini tektonik zilzilalarga to'gri keladi. Tektonik zilzilalar tog' jinsi qatlamlaridagi geologik kuchlar harakati tufayli yoriqlar paydo bo'lishida yuz beradi. Tektonik zilzilalar tez-tez sodir bo'ladigan joylar eng ko'p tektonik harakatlar kuzatiladigan faol hududlardir. Tektonik jarayon natijasida yer po'stida qatlamlar burmalanadi, siqiladi, yoriladi, uziladi va yangi relyef shakli paydo bo'ladi.
Dengiz va okean tublarida ham kuchli zilzilalar bo'lib turadi. Suv ostidagi zilzilalar sunami (yaponcha- qo'ltiqdagi to'lqin) nomli dahshatli to'lqinlarni keltirib chiqaradi. Sunami shakllanishida to'lqinlarning sohil tubiga urilishi tufayli uning kuchi keskin oshadi. 1896 yili Xonsyu orolining sharqiy sohilida vujudga kelgan sunami Tinch okeani o'rta qismidagi Gavayi orollari orqali Amerika sohillarigacha yetib borgan va undan qaytib Yangi Zelandiya va Avstraliyaga qarab harakatlangan (uning balandligi 20 m ga yetgan ).
Vulkanik jarayonlar bilan bog'liq bo'lgan zilzilalar faqat vulqon atrofi rayonlarida sodir bo'ladi. Vulqon jarayoni, ya’ni yer ostidagi magmani vulqon kanali orqali yer yuzasiga chiqishi bilan bog‘lik bo‘lgan yer silkinishiga vulqonli yer silkinishi deyiladi.Bunday yer silkinishi vulqonning faollashishi bilan bog‘lik bo‘lganligi sababli aksariyat ko‘p hollarda ular aniq bashorat qilinadi.Shuning uchun uning keltiradigan talofati deyarli kuchli bo‘lmaydi.
O'pirilish va surilmalar tufayli sodir bo'ladigan zilzilalar. Ushbu turga oid zilzila Pomir tog'larida 1911 yilda (uning markaziy qismi Murg'ob daryosi vodiysida, Usoy qishlog'ida) bo'lib o'tgan. Mazkur zilzila natijasida Murg'ob daryosi daryosi yonbag'irlari qulab tushib, tabiiy to'g'on kelib chiqqan, oqibatda Sarez ko'li hosil bo'lgan. Ko'l ostida Sarez qishlog'i qolib ketgan. Seysmologiya fanining asoschilaridan biri bo'lgan akademik Golitsin 1911 yili o'zi ixtiro qilgan seysmografi bilan seysmik to'lqinlar yordamida zilzila sababini aniqlagan. Fayzobod (1943-1947 yy.), Burchmulla (1946 y), Hait (1949 y), Hisor (1989 y) da bo'lgan zilzilalar ham ushbu turkumga mansubdir.