F. K. Kamilova

10.2. Kommunikatsion strategiyani ishlab chiqish
K o m m u n i k a t s i o n s t r a t e g i y a t u r i s t i k f i r m a q a b u l q i l g a n u m u m -
m a r k e t i n g s t r a t e g i y a s i v a r e a l i z a t s i y a , n a r x v a m a h s u l o t s o h a s i d a g i
s t r a t e g i y a l a r i g a a s o s a n i s h l a b c h i q i l a d i .
K o m m u n i k a t s i o n s t r a t e g i y a n i is h l a b c h i q i s h j a r a y o n i u m u m i y h o l d a
b o s q i c h l a r n i n g d a v o m i y l i g i n i k o ‘r s a t a d i :
1. Adresatni aniqlash.
2. K o m m u n i k a t s i y a m a q s a d i n i o ‘r n a t i s h .
3. K o m m u n i k a t s i o n m a j m u a t u z i l i s h i n i t a n l a s h .
4. Budjetni ishlab chiqish.
5. Natijalar tahlili.
Adresat va kommunikatsiyalar maqsadini aniqlash
Birinchi bosqichda, adresatlar ya’ni kommunikatsiya axborotini 
oladigan maqsadli hududlar aniqlanadi. Aytib o ‘tilganidek, maqsadli 
hududlar — ishonchli mijozlar, marketing dallollari, turistik xizmatlarni 
ishlab chiquvchilar, aloqaviy hududlar, davlat hokimiyati va boshqaruv 
organlaridan iborat.
M aqsadli a u ditorla rni tanlash orqali tegishli kom m u n ik atsiy a
maqsadlari aniqlanadi. Marketing kommunikatsiyalari maqsadlarining 
ko'pligi va turli xilliligi kommunikatsiya signalini qabul qiluvchi adresat 
to m o n id an aniqlangan mavjud subyektiv xususiyat yetarli darajadagi 
tavsifnoma bera olmaydi. Shunga muvofiq maqsadlar marketing k o m ­
munikatsiyalarining jam i (xarakterini) tavsifini tasvirlab beradi. H a r 
bir maqsad maqsadli hududning aniq holatiga mos b o ‘lib, uni kerakli 
holatga o ‘tkazish uchun o ‘rnatiladi.
M arketing kommunikatsiyalarining tipik maqsadlari:
I. Xabardorlikni tuzish - ushbu kommunikatsiya maqsadi turfirma 
va uning mahsuloti haqida m a ’lumotga ega b o ‘lmagan hududlarga nis- 
batan q o ‘yiladi. Bu maqsad doirasida o ‘sha hududga taklif qilinishi 
m um kin b o ‘lgan mahsulotlar va firma nom ini bilishga erishiladi.
II. Agar maqsadli hudud firma nomini va uning b a ’zi bir mahsulot 
turlarini biladigan bo'lsa, zarur axborotlarni taqdim etish maqsadi 
ko'rsatilishi m um kin, bu orqali hudud lar turfirm a faoliyati haqida 
ko‘proq bilimga ega b o ‘ladi. Aloqalami o'm atish orqali maqsadli h udud­
ni firmaning qayerda joylashganligi, firmalar, taklif qilinadigan xiz- 
m atlar tavsifiga ega bo ‘ladi.
114

---

III. 
Shunday m a ’lumotga ega bo'lgan maqsadli hudud audiloiiv.i 
ga nisbatan alohida tovar yoki turfirm a hisobiy imidjini tu/isliKi 
qaratilgan. Bunda kommunikatsiyaning maqsadi shakllanishi шиш 
kin.
Imidj bu berilgan turfirm a va mahsulotga maqsadli IniduilniiiK 
qarashlari yig‘indisidir. Pozitiv (ijobiy) imidj tashkilotning bozordajri 
raqobatbardoshligini oshiradi. U xaridor va hamkorlarni jalb qiladi, 
savdoni tezlashtiradi va hajmini oshiradi, resurslarni olishga yengillik 
yaratadi va tijorat operatsiyalarini olib boradi.
Imidj alohida maqsadli hududlar uchun turlicha b o ‘lishi mumkin, 
chunki ularning o ‘zini tutishi turfirmaga nisbatan farqlanadi. Keng 
o m m a uchun firma fuqarolik mavqeyini hamkorlar uchun tashkilotning 
yuqori raqobatbardoshligi t o ‘g ‘ri keladi. Bundan tashqari firmaning 
o ‘zi xodimlarning qarashlarini ifoda etuvchi ichki imidjga ega. Imidj 
m avhum faolligi bilan moliyaviy m enejm entda h am m u h im ahamiyat- 
ga ega.
Imidj — turfirmaning strategik maqsadlarga erishish instrumenti 
hisoblanadi. Hozirda ushbu sohada apparat hosil bo'ladi. Atamalar 
ifodalanishi bir m a ’noli b o ‘lmay, ulardan foydalanish m u him aham i- 
yatga ega.
K o ‘ra olish — tashkilot faoliyatining intellektual muhiti hisoblana­
di. Bu hozirgi yoki kelgusi voqelik haqidagi qarashdir.
Korporativ munosabat — firmaning ijtimoiy roli, jam iyat statusi. 
Uni maqsadli bozorni o ‘rganuvchi strategik vosita sifatida ko'rish 
mumkin. Ushbu munosabat firma mutaxassislari va rahbarlari chi 
qishlarida yillik hiso bo tn ing birinchi betlarida, h a r xil buklet va 
kataloglarda o ‘z ifodasini topadi.
Bu xodimlar va rahbarlarning firma faoliyatiga yuqoridan qarashga 
i m k o n y a ra tib , f ir m a n i n g u z o q m u d d a tli r a q o b a t b a r d o s h li g i n i
t a ’minlaydi. Bundan tashqari korporativ munosabat — aksiyadorlarni, 
dallollarni, iste’molchilarni xabardor qilish b o ‘yicha tashqi va ichki 
kommunikatsiya rolini o ‘ynaydi.
Korporativ alohidalik — individual korporativ madaniyatning molii 
yati. Korporativ individuallik — bu, insonning alohidaligi, shaxsniny. 
mavjudligi, firmaning mavjudligi. Korporativ guvohlik — bunda lnni.i 
o ‘zi haqida xabar beradi. Firmaning amalga oshiradigan va yaraladiyan 
narsasi firma haqida guvohlik berishidir. Bunga mahsulot va xi/mallai, 
shakliy va noshakliy aloqalar, kompaniya siyosati personaliniiij', qilav<»t
115

---

gan ishi misol b o iish i mumkin. Korporativ guvohlikni joriy etishdan 
asosiy maqsad — imidjga ega b o ‘lish va iste’molchilar ishonchini 
qozonish.
Imidj boshqarish vositasi b o ‘libgina qolmay, boshqarish obyekti 
ham hisoblanadi. Ijobiy imidj tashkilotining asosiy faoliyati va maqsa- 
di hududlarga m oijallangan axborotli ishlarga qaratilgan maqsadlar 
asosida yaratiladi. Firma imidjining shakllanishida firmaning haqqoniy 
yutuqlari moslashuvini t a ’minlash, mutaxassislar tom onidan kiritilgan 
yutuqlar va iste'm olchilar uchun m u h im b o ‘lgan yutuqlar ahamiyatga 
ega
Turistik firma mutaxassislar tuzgan obrazga mos ravishda maqsadli 
hududlarning tushunishi uchun obrazga mos holda harakat qilishi kerak. 
Buning natijasida firma ijobiy imidjining shakllanish qoidalarini aytib 
o iis h im iz mumkin:
1. Mutaxassislar tuzgan obraz firmani real yutuqlarga asoslashi shart, 
mutaxassislar kiritgan tavsifiar esa firmalarning real yutuqlaridan kelib 
chiqishi kerak.
2. Imidj aniq manzilga ega b o ‘lishi kerak, ya’ni imidj aniq bir 
maqsadli hududni jalb qilishi shart.
3. Imidj original b o iis h i, boshqa firmalarnikidan ajralib turishi va 
tanlab olinishi oson b o iis h i kerak.
4. Imidj sodda va tushunarli b o iis h i, axborot bilan to id irilg a n
boim asligi va esda saqlab qolish t a ’minlangan b o iis h i kerak.
5. Imidj moslashuvchan boiishi shart. Bu degani, maqsadli hududlar 
tushunchasida o ‘zgarmas va tanib olish oson b o ig a n , lekin iqtisodiy, 
ijtimoiy, psixologik vaziyatlarga va maqsadli hududlar tushunchasiga 
tez moslasha oladigan b oiish i shart.
IV. Maqsadli hudud turfirma va taklif qiladigan xizmatlari haqida 
yaxshi tanish b o isa , bunda asosiy o ‘rin uni firmaga qanday munosabatda 
ekanligida aniqlanadi. Bunday kuzatuvning natijalari salbiy k o ‘rinishda 
b o isa , ijobiy munosabatlami shakllantirish maqsadi qoilaniladi. Bundan 
tashqari salbiy munosabatning sababini aniqlash va uni yo‘qotish uchun 
tadbirlarni amalga oshirish lozim. Bunda firma va uning mahsuloti 
t o ‘g ‘risida q o 'sh im c h a m a i u m o t taqdim etish shart. Agar firmaga 
ishonchsizlik real asosga ega b o is a , ko ‘pgina qiyinchiliklar vujudga 
keladi.
V. Firm a ijobiy munosabatda b o i g a n hududga kommunikatsiya 
maqsadining alohida bir turi — turfirma va uning xizmatlari imidjini
116

---

tasdiqlatish maqsadi yo‘na!tiriladi. Ushbu maqsadga crisliish on|.ili 
mijozlar ishonchi t o ‘la qozoniladi.
VI. Maqsadli auditoriyalarning afzal ko'rinishga ega maikcimp 
kommunikatsiyalari yutuqqa erishgan paytda iste’m olchilar iiiilmn.i 
va uning mahsulotlari boshqa raqobatchilardan afzalligini anglaydilai 
Ta'kidlash lozimki, iste’molchilar oldida o ‘z afzalligini ko'rsatish lo'liq 
yutuqqa erishildi, degani emas.
VII. Buning uchu n o ‘sha h udud ishonchini tasdiqlash, ya'ni o'slia 
firmaga, uning mahsulotiga ehtiyoji borligini shakllantirish. Eng muhimi, 
potensial iste'm olchilar tanlovi t o ‘g ‘ri ekanligiga ishontirish.
VIII. U shbu yo‘nalishda iste’molchilar firma va uning xizmatiga 
ehtiyoj sezayotgan bo'lsa, bunday vaziyatda mahsulotni sotib olishga 
b o ‘lgan ehtiyojni uyg‘otishning kommunikatsiya maqsadi qo'llaniladi. 
Buning uchun o'sh a firma iste’molchilarga mahsulotini chegirm a b e ­
rish orqali taklif qilishi kerak, shundagina iste’m olchilar turistik mah 
sulotni sotib olishga qiziqib qoladilar.
IX. Agar o ‘sha h udu d firmaga aniq bir xizmat uchun murojaat 
qilsa, lekin bu murojaatlar onda-sonda bo ‘lib tursa, bunda savdo hajmini 
oshirishga qaratilgan kommunikatsiya maqsadi qo'yiladi.
X. Maqsadli hudud xulqining o'zgarishi kom munikatsiya maqsadi 
sifatida nam oyon bo'ladi. Bundan maqsad, hududning xulqida firma- 
ni nima qoniqtirayotganligi va uni qaysi yo'n alishda o'zgartirish kerak- 
ligini aniqlashdir.