Ensiklopediyasi

DUKKAKDOSHLAR
Bozorda yursangiz, peshtaxtalarga uyub 
qo'yilgan mosh, loviyaga, qoplarda turgan 
yeryong'oqqa ko'zingiz tushadi. Mosh bilan 
loviya to'yimli oziq bo'lsa, yeryong'oq dastur- 
xonga qo'yiladigan xushxo'r ildizmeva. Bular 
dukkakdoshlar oilasiga mansub o'simliklar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Dukkakdoshlar — yer yuzida keng tarqal­
gan o'simliklar oilasi. Ko'pchiligi o'tlar, ba’zi 
turlari (akatsiya, gledichiya va sofora) daraxt­
lar. Ularning guli mitti yelkanli qayiqchaga 
o'xshaydi: tojbarglaridan ikkitasi qo'shilib 
«qayiqcha»ni, yon tomondagi ikkitasi — 
«eshkaklar»ni 
va 
bitta 
eng 
yirigi 
«yelkancha»ni hosil qiladi.
Dukkakdoshlarning mevasi pishganida 
ko'pincha choklaridan ikkiga ajralib ochilib, 
meva ichidagi urug'lar sochilib ketadi. Duk­
kakdoshlar ildizidagi tuganaklarda atmos- 
feradagi erkin azotni kim yoviy bog'lab, 
o'simlik o'zlashtira oladigan azotli birikmalar- 
ga aylantiradigan bakteriyalar birgalikda 
mavjud bo'ladi. Shu sababdan dukkakli ekin- 
lardan so'ng tuproqning unumdorligi oshadi, 
ekinlarni o'g'itlashga hojat qolmaydi. Dukkak­
doshlar oqsilga boy oziq-ovqat va yem- 
xashak o'simliklari hisoblanadi. Mosh, loviya, 
no'xat urug'ida 24-30%, soya urug'ida 50% 
gacha oqsil va har xil vitaminlar bo'ladi. 
S u g 'o rila d ig a n
yerlarda 
ekiladigan 
yeryong'oq mevasi esa moy va uglevodlarga
Dukkaklilar: bargi, guli, qo‘zog‘i va doni.
ham boy bo'ladi. Bu o'simlik changlanganidan 
so'ng novdasi tuproqqa kirib meva tugadi. Bu 
ekinlar yig'ishtirib olingandan so'ng ularning 
poyasi chorva mollari uchun to'yimli yem-xa- 
shak bo'ladi.
Qimmatli yem-xashak ekinlari sifatida beda 
va sebarga hammaga ma’lum. Beda ko'p yil­
lik o't bo'lib, uni har yili 3-4 martadan o'rib olish 
mumkin. Beda ekilgan maydon haydalganida 
uning ildiz tugunaklarida to'plangan azotli 
o'g'itlar tuproqqa o'tib, yerni unumdor qiladi. 
Shuning uchun g'o'za va boshqa ekinlarni 
beda bilan almashlab ekiladi.
Yantoq-tog' etaklari, qir va cho'llarda keng 
tarqalgan ko'p yillik o't. Poyasi sershox, may­
da bargli, o'tkir tikanlar bilan qoplangan. Ti- 
kanlar ustida ba’zan barg yoki gullar o'sib 
chiqadi.
Respublikamiz dalalarida o'sadigan yan- 
toq, qashqarbeda, burchoq, shirinmiya, 
oqquray, quyonsuyak, achchiqmiya kabi yov- 
voyi dukkakdoshlar ham qimmatli yem-xa­
shak o'sim liklar hisoblanadi. Shahar va 
q ish lo q la rd a g i istiro h a t b o g 'la rid a oq 
akatsiya, sofora, tikanli gledichiya o'stiriladi. 
Dukkakdoshlar orasida afsonak, qizilmiya, 
achchiqmiya, qashqarbeda kabi dorivor va 
asal beruvchi o'simliklar ham ko'p uchraydi.