Ensiklopediyasi

1— Misr ehromlari va Sfinks haykali; 2— Bobildagi 
Semiramidaning samoviy bog'lari; 3— Efes shahridagi 
Artemida ibodatxonasi; 
4
— Iskandariya shahri yonida- 
gi mayoq; 5— Yunonlarning oliy xudosi — Zevs qi- 
yofasi ta s v irla n g a n haykal; 6— G a lika rn a sd a g i 
maqbara; 7— Rodoslik Koloss haykali.
sag'anasining topilishi juda katta shov- 
shuvga sabab b o 'ld i. Bundan 32 asr 
muqaddam yashagan bu fir’avnning pirami­
dasi bizning kunlarimizgacha saqlanib qol­
gan ekan. Tutanhomon ehromi miloddan 
a w a l qanday qurilgan bo'lsa, olimlar ko'z 
o'ngida shundayligicha namoyon bo'ldi. 
Maqbara ichidan Qadimgi Misr saroylariga 
oid anchagina boyliklar — oltin va kumush- 
dan yasalgan haykalchalar, turli idishlar, 
muhrlar topildi. Maqbaradagi juda ko'pjiho- 
zlar, oltin buyumlarga va niqoblar bilan 
bezatilgan fir’avnning mo'miyolangan jasa- 
diga ham qo'l tekkizilmagan edi. Tutanho­
mon boyliklari jahondagi ko'p mamlakatlar­
da namoyish qilindi.
Yetti «mo'jiza»ning yana biri Semirami­
daning sam oviy bog'laridir. Bu bog'lar 
qadimgi Sharqning eng katta va badavlat 
shahari — Bobilda (hozirgi Iroq davlati 
hududida) bo'lgan. Samoviy bog'larning 
yaratilishi rivoyatlarda ayol podsho Semira- 
mida 
(S h a m m u ram a t) 
nom i 
bilan 
bog'lanadi. Aslida esa ular podsho Navuxo- 
donosor farmoyishi bilan miloddan avvalgi 
6-asrda bunyod etilgan. Podsho o'z saroy- 
ini baland sun’iy maydon ustiga qurgan. 
Maydonga qavat-qavat ayvonlar orqali chi- 
qilgan. Har bir qavat aylana-qubba shakli­
da bajarilib, ularni baland tosh ustun tutib 
turgan. Ayvonlarning usti qamish bilan yo- 
p ilib , ustid a n g 'is h t te rilg a n , so'ng 
qo'rg'oshin plastinkalar yotqizilgan. Keyin 
yu q o rig a ju d a ko'p m iqdorda tuproq 
chiqarilib, butun tom bo'ylab qalin qilib so- 
lingan. Har bir qavatda daraxtlar o'tqazilib, 
go'zal b og'lar yaratilgan. Bu bog'larni 
sug'orish uchun suvni Furot daryosidan ol­
ganlar. Suvni tepaga ko'tarib beradigan, 
charm idishlar o'rnatilgan ulkan charxpalak- 
ni yuzlab qullar kecha-yu-kunduz aylantirib 
turishgan.
Bobildagi samoviy bog'lar shu darajada 
go'zal ediki, uni yetti iqlimda yo'q «bog'i 
eram» deb madh etishar edi. Afsus, hozir-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

gi zamon sayyohlari bu bog'larni ko'ra ol- 
maydilar. Furot daryosining dahshatli suv 
toshqini uni vayronaga aylantirdi. Hozir u 
bog'lar o'rnida minora va ayvonlarning xa- 
robalari qolgan, xolos.
Kichik Osiyoning Efes shahridagi yunon 
ma’budasi Artemida ibodatxonasi dunyo 
«mo‘jizasi»ning uchinchisi hisoblanadi. Bu 
ibodatxona marmardan ishlangan bo'lib, 
qariyb 120-yil davomida qurilgan va milod­
dan avval 550-yilga yaqin tugallangan. Ko- 
shona g'oyat hashamatli qilib bezatilgan, 
peshtoqiga noyob haykalchalar ishlangan. 
Miloddan avvalgi 356-yilda Gerostrat degan 
kimsa nom chiqarish maqsadida ibodat- 
xonaga o't qo'yadi. Lekin uning nomi tarix- 
da bema’ni vahshiylik ramzi bo'lib qoldi.
Gretsiyaning janubida, Olimp tog'lari 
etagida, Olimpiada o'yinlari vatanida shuh- 
rati olamga taralgan ibodatxona bo'lib, 
uning to'rida yunonlarning oliy xudosi — 
Zevs q iy o fa s i ta s v irla n g a n haykal 
o'matilgan. Bu haykal o'z zamonasining 
mashhur haykaltaroshi Fidiy tomonidan 
2400-yildan ko'proq vaqt ilgari, miloddan 
avvalgi 5-asrda yasalgan. Zevs haykali — 
to'rtinchi «mo'jiza»dir. Haykal nihoyatda 
ulug'vor bo'lib, balandligi 14 metr. Zevs xu­
dosi oltin, fil suyagi, qora daraxt va qimmat­
baho toshlardan ishlangan taxtda o'tirgan. 
Uning boshi zaytun daraxti novdalaridan 
yasalgan gulchambar bilan bezatilgan. Bu
— xudolar va odamlar hukmdori, osmon, 
momaqaldiroq xudosining tinchliksevarligi 
belgisi. Zevsning boshi, yelkasi, qo'llari fil 
suyagidan ishlangan, chap yelkasiga tash- 
langan kiyimi, sochi va soqoli oltindan 
yasalgan. Fidiy Zevsni insonlarga xos oli- 
himmat qiyofada ifodaladi. Uning soqol bi­
lan qoplangan va sochlari to'zg'igan qiyo- 
fasida faqat salobat, ulug'vorlik emas, oli- 
janoblik, ezgulik balqib turadi. Go'yo uning 
lablarida hozir tabassum paydo bo'ladi-yu, 
azimkor qaddini rostlab, taxtdan turadigan- 
day tuyuladi.
Afsuski, bu haykal ham bizgacha yetib 
kelmagan: yong'in vaqtida batamom vay­
ron bo'lgan. H ozirgi vaqtda ta rix c h ila r 
yunon y iln o m a c h ila ri yozib q o ld irg a n
ma’lumotlar asosida Zevs haykalini tas- 
virlab bermoqdalar.
Dunyoning beshinchi «mo'jiza»si Kichik 
Osiyoda, uncha katta bo'lmagan Kariya 
podsholigi poytaxti — Galikarnas (Turkiya- 
ning hozirgi Bodrum shahri)dagi podsho 
Mavsol va uning xotini Artemisiya maqbara- 
sidir. Nihoyatda muhtasham bo'lgan bu 
maqbara miloddan avval 4-asr o'rtalarida 
qurilgan. Maqbara binosi uch qavatdan ib­
orat bo'lib, birinchi qavati zinasimon poyde- 
vor shaklida oq marmardan ishlangan. Bu 
qavatda podsho va uning xotini qabrlari 
qo'yilgan. Ikkinchi qavatda chiroyli marmar 
ustunlar bilan bezatilgan xonalar bo'lib, bu 
xonalar podsho va malika sharafiga turli 
marosimlar o'tkazish uchun mo'ljallangan 
edi. Keyingi qavat bino tomiga qadar zi­
nasimon piramida shaklida, marmardan 
is h la n ib , eng y u q o ri q ism id a to 'rt ot 
qo'shilgan aravani haydab borayotgan Mav­
sol va Artemiziya tasviri marmar haykal 
tarzida ifoda etilgan edi. M aqbaraning 
kiraverish qismida marmardan yasalgan 
sher haykallari hamda ot yeldirib borayot­
gan chavandozlar tasvirlangan edi.
Mavsol va malika haykali, shuningdek 
maqbaraning ba’zi bezak buyumlari hozir 
Londondagi Britaniya muzeyda saqlanadi. 
Yana shu ma’lumotni bilib qo'ying: maqbara 
so'zining yunoncha nomi - «mavzoley» pod­
sho Mavsol ismidan olingan.
Miloddan awal 4-asrda Rodos oroliga Is- 
kandar Zulqarnayn sarkardalaridan biri - An- 
tigonning o'g'li Demetriy hujum qiladi. Biroq 
erksevar rodosliklarning mardona qarshi- 
liklari tufayli bu makkor sarkarda boy va 
qudratli orolni qo'lga kirita olmaydi. Mana 
shu ajoyib g'alabadan xotira qoldirish uchun 
mudofaachilar dunyoda eng katta haykal 
o'rnatm oqchi bo'ldilar. Rodoslik Koloss
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(yunonlar baland haykalni shunday atashgan) 
nomi bilan mashhur bolgan bu haykal dun­
yoning oltinchi «mo‘jiza»si hisoblanadi. May- 
donda balandligi 37 metrli bronzadan yasal­
gan o'spirinning qiyofasi qad ko'targan. 
Uning baquvvat oyoqlari sal kerilgan, o'ng 
qo'lining kafti esa ko'zlari ro'parasiga qadar 
oldinga ko'tarilgan. Qaddini bir ozgina orqa­
ga tashlab, nigohini uzoq-uzoqlarga qarat- 
gan. Boshi atrofga nur sochib turgan gul- 
chambar bilan bezatilgan. Bu Quyosh xudo- 
si - Geliosning tasviri bo'lib, orol aholisi bu 
xudoni o'zlarining homiylari deb hisoblash- 
gan. Rivoyatlarga qaraganda, Rodos oroli 
dastlab dengiz ostida ekan, uni yorug'likka 
Quyosh xudosi Gelios olib chiqqan emish. 
Shu sababli Rodos orolini Gelios oroli deb 
ham ataydilar.
Miloddan aw algi 227-yilda zilzila nati­
jasida vayron bo'lgan yettinchi «mo'jiza» 
Misrda Nil daryosining dengizga quyilish 
joyida, Faros orolida bo'lgan. Uni Iskanda- 
riya mayog'i deb atashgan. Iskandar Zu- 
Iqarnayn Mismi zabt etgandan keyin o'ziga 
yangi poytaxt - Iskandariya shahrini quradi. 
Shahar dengiz sohilida bunyod etilganligi 
uchun savdo-sotiq rivojlanib, tez orada yuk­
sak madaniyatli, ilm-fan taraqqiy etgan sha- 
harga aylanadi. Hashamatli saroylar, qasr- 
lar, go'zal binolar quriladi. Shaharga kema­
lar qatnovini yaxshilash uchun miloddan av- 
valgi 280-yilda Faros orolining sharq to­
monida - Iskandariya shahri yonida mayoq 
qurishga qaror qilindi. Uning loyihasini o'z 
zamonasining mashhur va talantli me’mori 
Knidli Sostrat yaratgan. Mayoq minora 
shaklida qurilgan. U uch qavatli bo'lib, ba­
landligi 120 metr edi. Mayoq poydevori 
kvadrat shaklida, har bir tomoni 30,5 metr­
ga teng edi. Uni dastlab xarsang plitalar bi­
lan ishlab, ikkinchi qavatini sakkiz qirrali 
toshlardan qurishgan va ajoyib marmar pli­
talar bilan pardoz berishgan. Minoraning 
qirralari sakkiz tomondan esadigan asosiy 
shamol yo'nalishlariga mo'ljallab qurilgan.
Uchinchi qavati esa yumaloq qubbali mino­
ra shaklida bo'lib, uning ustiga dengiz xu­
dosi Poseydonning bronzadan ishlangan 
ulkan haykali o'rnatilgan edi. Uchinchi qa­
vatning qubbalarini granit ustunlar tutib turar 
edi. Xuddi mana shu yerda gulxan yoqilar- 
di. G ulxan a langasi uzoq m asofadan 
ko'rinib turishi uchun maxsus ko'zgular 
o'rnatilgan edi. Yoqilg'ini eng yuqori qavat- 
gacha eshaklarga ortib olib chiqishgan. Ay- 
lanma zinalar shunday qurilgan ediki, usti­
ga yoqilg'i ortilgan eshaklar bu zinalardan 
bemalol yuqoriga chiqa olgan. Mayoqdagi 
xonalarda butun boshli bir garnizon askar- 
ni joylashtirsa bo'lardi. Mayoq kemalarga 
yo 'l k o 'rs a tib g in a qolm ay, o 'zig a xos 
kuzatuv punkti ham bo'lgan. Arab tarixchi- 
larining yozishlariga qaraganda, mayoqning 
ikkinchi qavatini, ya’ni sakkiz qirrali mino- 
rani juda ko'p bronza haykalchalar bezab 
turgan. Haykalchalardan biri Quyosh qaysi 
tomonga o'tsa, o'sha tomonga qarab olar- 
kan. Boshqa bir haykalcha kecha-yu kun- 
duzi har soatda bir marta bong urgan. Yana 
bir haykalcha dushman kemasi yaqinlasha- 
yotganda harakatga kelib, dengizga ishora 
qilgan va ovoz chiqarib xabar bergan. Al­
batta, bu hikoyalar m ubolag'adan xoli 
emas, lekin shu narsa aniqki, Farosdagi 
mayoq dunyoda tengi yo'q, yagona inshoot 
bo'lgan. Zamonlar o'tishi bilan nam havo va 
to'xtovsiz shamollar mayoqqa o'z ta’sirini 
o'tkazdi. 14-asrdagi zilzila natijasida mayoq 
batamom vayron bo'ldi. Bizgacha mayoq­
ning poydevorigina yetib kelgan, xolos.
Dunyoning yetti «mo'jiza»si har birining 
taqdiri ana shunday bo'ldi: Misr ehromlari- 
dan boshqa hamma haykal va inshootlar 
yo'qolib ketdi. Lekin ular haqidagi xotira 
asrlar osha tarixiy m anbalarda yashab 
kelmoqda. Ulardan keyin — eng qadimgi 
davrdan boshlab hozirga qadar inson qo'li 
bilan yaratilgan, go'zalligi bilan hammani 
hayratga soluvchi har qanday ajoyib san’at 
d u rd o n a s in i d u n yo n in g s a k k iz in c h i
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«mo‘jiza»si deb atash qadimdan qolgan. 
D arhaqiqat, yu n o n la r dunyoning yetti 
«mo‘jizasi»ni belgilagan davrdan buyon yer 
yuzida «mo‘jiza» deb atasa bo'ladigan juda 
ko‘p tarixiy yodgorliklar bunyod etildi. Ana 
shunday obidalar 0 ‘zbekistonda ham an- 
chagina. Samarqand, Buxoro, Xiva shaha- 
rlaridagi tarixiy yodgorliklarni ko‘rganlar 
shunga iqror bo‘lmoqdalar.