Ensiklopediyasi

ASTRONOMIYA
Eng q a d im g i d a v rla rd a y o q o d a m la r 
Quyosh, Oy, sayyoralar, yulduzlar osmonda 
muayyan qonuniyat bo'yicha harakatlanishini 
se z is h g a n va bu h o d is a la rn i o ‘ rgana 
boshlashgan. Buyuk o‘zbek olimi 
Ulug‘bek
ham shunday kishilardan biri bo'lgan. Unga 
qadar va undan keyin yashagan olimlarning 
bu boradagi ishlari tufayli astronomiya - os­
mon jismlarining harakati va rivojlanishiga oid 
qonunlar haqidagi fan paydo bolgan ....As­
tronomiya yunoncha “astron” - “yulduz”, “no­
rm s ” - “qonun” so'zlaridan kelib chiqqan. 
0 ‘rta 
a s rla rd a
a s tro n o m iy a
bilan 
shug‘ullangan kishilar munajjim deb atalgan.
Osmon jismlarining qaysi harakatlari ha­
q iq iy, q a y s ila ri tu y u lu v c h a n e k a n lig in i
aniqlash uchun ko'p asrlar o'tdi. Masalan, bi­
zga xuddi Quyosh ertalab chiqib, kun bo'yi 
osmonda harakatlanadigandek va kechqurun 
botadigandek tuyuladi, aslida esa Yerimiz 
Quyosh atrofida aylanadi. 16-asrga qadar 
deyarli barcha olimlar Yer Olam markazida 
tinch turadi, osmon jismlari esa uning atrofi­
da aylanadi, deb ishonishgan.
16-asrda yashagan buyuk polyak as­
tronomi Nikolay Kopemik va uning izdoshlari 
Olam aslida ancha murakkabligini isbotlash- 
di. 17-asr boshlarida teleskop (osmon jismlari- 
ni sinchiklab kuzatishga va o'rganishga imkon 
beradigan optik asbob) ixtiro qilingandan 
so'ng Quyosh hajm jihatidan Yerdan deyarli 
million marta katta ekanligi, yulduzlar esa xud­
di Quyosh singari juda issiq, o'z-o'zidan nurla- 
nadigan gaz sharlaridan iboratligi ma’lum 
bo'ldi. Lekin yulduzlar Quyoshga qaraganda 
bizdan juda ham uzoqda joylashganligi tufay­
li kichik va xira bolib ko'rinadi. Agar kosmik 
raketa Quyoshga 2 oyda uchib bora olsa, eng
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mart
4 h i m
v a r i m s h a r D i s h
22-dekabr
Janubiy yarim shar. Qish
2 2-iyun
YERNING QUYOSH ATROFIDAGI HARAKATI
yaqin yulduzlarga borish uchun millionlab yillar 
uchishiga to'g'ri keladi.
Quyosh atrofida Yerdan boshqa o'zi nur 
taratmaydigan sayyoralar ham aylanib turadi.
Oy — o'zi nur taratmaydigan shar bo'lib, 
uni Quyosh har xil yoritadi. U hajm jihatidan 
Yerdan deyarli 50 marta kichik. Oy Yer atrofi­
da aylanadi va shuning uchun Yerning tabiiy 
yo'ldoshi deb ataladi. Boshqa ko'pgina 
sayyoralarning ham o'z yo'ldoshlari bor.
Olim lar osmon jism larini kuzatishadi, 
so'ngra kuzatish natijalari astronomiya rasad- 
xonalari va ilmiy tadqiqot institutlarida 
o'rganilib, tahlil qilinadi. O'zbekistonda ham 
Fanlar akademiyasiga qarashli Astronomiya 
ilmiy tadqiqot institutida olim akalaringiz as- 
tronomiyaga doir muhim ilmiy ishlarni baja- 
rishmoqda. Bu institut Toshkentda o'tgan asr 
oxirlaridan beri faoliyat ko'rsatib keladi.
Kosmonavtika rivojlangan hozirgi vaqtda 
astronomiya eng tez rivojlanayotgan fanlardan 
biriga aylandi.
Ko'pgina kosmik apparatlarga astronomik 
asboblar o'rnatilgan bo'lib, ular Olamni Yer 
atmosferasidan tashqarida ham o'rganishga 
imkon beradi. Osmon jismlaridan kelayotgan 
nurlarni tutib qoladigan havo kosmik orbit-
alarda kuzatuvlarga xalaqit bermaydi, ana 
shuning uchun ham kosmik apparatlar yor­
damida olingan Olam haqidagi ma’lumotlar 
katta ahamiyatga ega.