|
Mavzu: Quyosh sistemasi
Reja:
Quyosh sistemasi haqida
Sayyoralar tartibi
Quyosh tizimining tarkibi
Tayyorladi: Ilyasova Marg‘iyona
QUYOSH SISTEMASI
Quyosh va uning atrofida aylanuvchi barcha osmon jismlari Quyosh sistemasini tashkil qiladi. Unga sakkiz yirik sayyoralardan biri bo’lgan sayyoramiz — Yer ham kiradiSayyoralar katta-kichikligi jihatidan bir xil emas. Ular ikki guruhga bo‘linadi.Birinchi guruhga ulkan sayyoralar — Yupiter, Saturn, Uran, Neptun kiradi. Bu sayyoralar asosan suv va gazlardan iborat.Ikkinchi guruhga Yer tipidagi sayyoralar: Yer, Merkuriy, Venera va Mars kiradi.Merkuriy, Venera, Yer va Mars Quyoshga boshqa sayyoralardan ko‘ra yaqinroq joylashgan.
Bu sayyoralar qiyin eriydigan toshsimon moddalar, metallar va ularning kislorod bilan birikmalaridan tashkil topgan. Ularda yengil gazlar va suv juda oz.
Quyosh atrofida yirik sayyoralardan tashqari minglab kichik sayyoralar ham aylanadi. Ular asteroidlar deb ataladi
Quyosh sistemasida 40 mingga yaqin kichik sayyora, ya’ni asteroidlar bor deb taxmin qilinsa-da, hozirgacha faqat 2000 tachasi topilib, orbitalari hisoblangan. Eng yirik asteroid hisoblangan Sereraning diametri 770 kilometr.
Kometalar ham Quyosh yo‘ldoshlariga kiradi. Kometalarning gaz va changdan iborat dumlari osmon gumbazi bo‘ylab kometaning bosh qismiga charaqlagan uzun etak kabi ergashib yuradi.
Bu juda ajoyib manzara. Asteroid va kometalar parchalanib turadi. Ularning zarrachalari — meteorlar atmosferaga kirgach, yonib ketadi.
Lekin ba’zi meteor zarrachalari batamom yemirilmasdan, tosh va temir parchalari — meteorit holatda Yerga tushadi.
Butun sayyoralararo fazo juda mayda kosmik chang va gaz zarralari bilan to’lgan
Koinotdagi va Quyosh sistemasidagi barcha jismlarning harakati butun olam tortishish qonuniga bo‘ysunadi. Bu haqda siz «Nyuton lsaak» maqolasida o’qishingiz mumkin.
Butun Quyosh sistemasi: Quyoshning o‘zi, sayyoralar, kometalar ulkan yulduzlar sistemasi — Galaktika tarkibiga kiradi.
Bizning Quyosh sistemamiz sekundiga 250 kilometrga yaqin tezlik bilan o‘z orbitasi bo‘ylab Galaktika markazi atrofida aylanadi.
U Galaktika markazi atrofidagi masofani taxminan 200 million yilda bosib o’tadi.
Bu naqadar katta vaqt ekanligini tasawur qilish uchun bizning sayyoramiz «atigi» 4,5 milliard yildan beri mavjudligini aytish kifoya.
Quyosh sistemasini yanada batafsilroq o’rganish uchun yaqin kelajakda boshqa sayyoralarga borish, uzoq kosmosga ilmiy apparatlar yuborish, asteroid va kometalarga qo‘nib, sayyoralararo ilmiy sayohat qilish ishlari moljallanmoqda.
Quyosh tizimi haqida hamma narsa. Quyosh sistemasidagi sayyoralar va ularning tartibda joylashishi. Quyosh sistemasi sayyoralarining joylashishi
Yaqin vaqtgacha astronomlar sayyora kabi tushuncha faqat quyosh tizimiga tegishli deb ishonishgan. Undan tashqaridagi hamma narsa o'rganilmagan kosmik jismlar, ko'pincha juda katta o'lchamdagi yulduzlardir. Ammo, keyinroq ma'lum bo'lishicha, sayyoralar, xuddi no'xat kabi, koinot bo'ylab tarqalib ketgan. Ular geologik jihatdan farqlanadi va kimyoviy tarkibi, atmosferaga ega bo'lishi mumkin yoki bo'lmasligi mumkin va barchasi eng yaqin yulduz bilan o'zaro ta'sirga bog'liq. Quyosh sistemamizdagi sayyoralarning joylashishi o'ziga xosdir. Aynan shu omil har bir alohida kosmik ob'ektda shakllangan sharoitlar uchun asosiy hisoblanadi.
Bizning kosmik uyimiz va uning xususiyatlari
Quyosh tizimining markazida xuddi shu nomdagi yulduz sariq mittilar toifasiga kiradi. Uning magnit maydon o'z o'qi atrofida har xil o'lchamdagi to'qqizta sayyorani ushlab turish uchun etarli. Ular orasida mitti toshli kosmik jismlar, yulduzning parametrlariga deyarli etib boradigan ulkan gaz gigantlari va Yer tegishli bo'lgan "o'rta" sinf ob'ektlari bor. Quyosh sistemasi sayyoralarining joylashishi ko'tarilish yoki kamayish tartibida sodir bo'lmaydi. Aytishimiz mumkinki, har bir alohida astronomik jismning parametrlariga nisbatan ularning joylashuvi xaotik, ya'ni kichik bilan katta almashinadi.
SS tuzilishi
Bizning tizimimizdagi sayyoralarning joylashishini ko'rib chiqish uchun Quyoshni mos yozuvlar nuqtasi sifatida olish kerak. Bu yulduz SS markazida joylashgan bo'lib, uning magnit maydonlari atrofdagi barcha kosmik jismlarning orbitalari va harakatlarini to'g'rilaydi. To'qqizta sayyora Quyosh atrofida, shuningdek, Mars va Yupiter o'rtasida joylashgan asteroid halqasi va Plutondan tashqarida joylashgan Kuiper kamari atrofida aylanadi. Ushbu intervallarda alohida mitti sayyoralar ham ajralib turadi, ular ba'zan tizimning asosiy birliklariga tegishlidir. Boshqa astronomlarning fikriga ko'ra, bu ob'ektlarning barchasi katta asteroidlardan boshqa narsa emas, ularda hech qanday sharoitda hayot paydo bo'lmaydi. Ular Plutonning o'zini ushbu toifaga kiritishadi va tizimimizda atigi 8 ta sayyora birliklarini qoldiradilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
