Quyosh sistemasi haqida Sayyoralar tartibi Quyosh tizimining tarkibi

Merkuriy
Merkuriy tizimdagi eng kichik sayyora bo'lib, u Quyoshga eng yaqin joylashgan. Merkuriyning sun'iy yo'ldoshlari yo'q.
Sayyora yuzasi taxminan 3,5 milliard yil oldin katta meteorit bombardimonlari natijasida paydo bo'lgan kraterlar bilan qoplangan. Kraterlarning diametri bir necha metrdan 1000 km gacha bo'lishi mumkin.
Merkuriy atmosferasi juda kam uchraydi, asosan geliydan iborat va quyosh shamoli tomonidan portlatiladi. Sayyora Quyoshga juda yaqin joylashgani va kechasi issiq bo'ladigan atmosferaga ega bo'lmagani uchun sirt harorati -180 dan +440 darajagacha o'zgarib turadi.

Erdagi me'yorlarga ko'ra, Merkuriy 88 kun ichida Quyosh atrofida to'liq inqilob qiladi. Ammo Merkuriy kunlari 176 Yer kuniga teng.

Venera
Venera Quyosh tizimida Quyoshga eng yaqin ikkinchi sayyoradir. Venera hajmi jihatidan Yerdan bir oz pastroq, shuning uchun uni ba'zan "Yerning singlisi" deb atashadi. Sun'iy yo'ldoshlari yo'q.
Atmosfera azot va kislorod aralashmalari bo'lgan karbonat angidriddan iborat. Sayyoradagi havo bosimi 90 atmosferadan ortiq, bu Yerdagidan 35 barobar ko'pdir.
Karbonat angidrid va buning natijasida issiqxona effekti, zichroq atmosfera, shuningdek, Quyoshga yaqinlik Veneraga "eng issiq sayyora" unvonini olishga imkon beradi. Uning yuzasida harorat 460 ° S ga yetishi mumkin.
Venera Yer osmonida Quyosh va Oydan keyingi eng yorqin jismlardan biridir.
Yer

Er bugungi kunda koinotdagi yagona ma'lum sayyora bo'lib, unda hayot mavjud. Yer Quyosh tizimining ichki sayyoralari deb ataladigan eng katta o'lcham, massa va zichlikka ega.

Yerning yoshi taxminan 4,5 milliard yil, sayyorada hayot taxminan 3,5 milliard yil oldin paydo bo'lgan. Oy - tabiiy yo'ldosh, yerdagi sayyoralarning sun'iy yo'ldoshlarining eng kattasi.
Er atmosferasi hayot mavjudligi sababli boshqa sayyoralar atmosferalaridan tubdan farq qiladi. Atmosferaning katta qismi azotdan iborat bo'lib, unda kislorod, argon, karbonat angidrid va suv bug'lari ham mavjud. Ozon qatlami va Yerning magnit maydoni, o'z navbatida, quyosh va kosmik nurlanishning hayot uchun xavfli ta'sirini susaytiradi.
Atmosferadagi karbonat angidrid tufayli Yerda issiqxona effekti ham mavjud. U Veneradagi kabi kuchli namoyon bo'lmaydi, lekin usiz havo harorati taxminan 40 ° C pastroq bo'ladi. Atmosfera bo'lmasa, haroratning o'zgarishi juda muhim bo'lar edi: olimlarning fikriga ko'ra, kechasi -100 ° S dan kunduzi + 160 ° S gacha.
Yer yuzasining 71% ga yaqinini jahon okeani, qolgan 29% ni materik va orollar egallaydi.
Mars
Mars Quyosh tizimidagi yettinchi eng katta sayyoradir. "Qizil sayyora", chunki u tuproqda ko'p miqdorda temir oksidi mavjudligi sababli ham deyiladi. Marsning ikkita yo'ldoshi bor: Deimos va Phobos.
Mars atmosferasi juda zaryadsizlangan va Quyoshgacha bo'lgan masofa Yernikidan deyarli bir yarim baravar katta. Shuning uchun sayyoradagi o'rtacha yillik harorat -60 ° C ni tashkil qiladi va ba'zi joylarda haroratning pasayishi kun davomida 40 darajaga etadi.
Mars yuzasining o'ziga xos xususiyatlari - zarba kraterlari va vulqonlari, vodiylar va cho'llar, Yerdagi kabi qutb muzliklari. Quyosh tizimidagi eng baland tog' Marsda joylashgan: balandligi 27 km bo'lgan so'ngan Olimp vulqoni! Va shuningdek, eng katta kanyon: chuqurligi 11 km va uzunligi 4500 km bo'lgan Mariner vodiysi.
Yupiter
Yupiter eng ko'p katta sayyora Quyosh sistemasi. U Yerdan 318 baravar og'irroq va bizning tizimimizdagi barcha sayyoralarning massasidan deyarli 2,5 baravar ko'p. Tarkibida Yupiter Quyoshga o'xshaydi - u asosan geliy va vodoroddan iborat - va 4 * 1017 Vt ga teng bo'lgan juda ko'p issiqlik chiqaradi. Biroq, Quyosh kabi yulduz bo'lish uchun Yupiter 70-80 marta og'irroq bo'lishi kerak.

Yupiterda 63 ta sun'iy yo'ldosh mavjud bo'lib, ulardan faqat eng kattalarini sanab o'tish mantiqan to'g'ri keladi - Kallisto, Ganymede, Io va Europa. Ganymede quyosh tizimidagi eng katta sun'iy yo'ldoshdir, hatto Merkuriydan ham kattaroqdir.

Yupiterning ichki atmosferasidagi ma'lum jarayonlar natijasida uning tashqi atmosferasida ko'plab vorteks tuzilmalari paydo bo'ladi, masalan, jigarrang-qizil bulutlar chiziqlari, shuningdek, 17-asrdan beri ma'lum bo'lgan ulkan bo'ron - Buyuk Qizil nuqta.
Saturn
Saturn Quyosh tizimidagi ikkinchi eng katta sayyoradir. Saturnning tashrif qog'ozi, shubhasiz, uning halqa tizimi bo'lib, u asosan turli o'lchamdagi muz zarralaridan (millimetrning o'ndan bir necha metrgacha), shuningdek, tosh va changdan iborat.
Saturnning 62 yo'ldoshi bor, ulardan eng kattasi Titan va Enselad.
Tarkibida Saturn Yupiterga o'xshaydi, ammo zichligi bo'yicha u oddiy suvdan ham past.
Sayyoramizning tashqi atmosferasi juda zich tuman qatlami tufayli tinch va bir xil ko'rinadi. Biroq, ba'zi joylarda shamol tezligi soatiga 1800 km ga etadi.
Uran
Uran teleskop yordamida kashf etilgan birinchi sayyora bo'lib, ayni paytda quyosh tizimidagi yagona sayyora bo'lib, u "yon tomonda yotgan" quyosh atrofida aylanadi.
Uranning 27 ta yo'ldoshi bor, ular Shekspir qahramonlari sharafiga nomlangan. Ulardan eng yiriklari Oberon, Titaniya va Umbrieldir.
Sayyora tarkibi gaz gigantlaridan muzning ko'p miqdordagi yuqori haroratli modifikatsiyalari mavjudligi bilan ajralib turadi. Shu bois, Neptun bilan bir qatorda, olimlar Uranni "muz gigantlari" toifasiga kiritdilar. Va agar Venera quyosh tizimidagi "eng issiq sayyora" unvoniga ega bo'lsa, u holda Uran eng sovuq sayyora bo'lib, minimal harorati -224 ° C ni tashkil qiladi.
Neptun
Neptun Quyosh tizimidagi eng tashqi sayyoradir. Uning kashf etilishi tarixi qiziq: sayyorani teleskop orqali kuzatishdan oldin olimlar matematik hisob-kitoblar yordamida uning osmondagi o'rnini hisoblab chiqdilar. Bu Uranning o'z orbitasidagi harakatida tushunarsiz o'zgarishlar aniqlangandan keyin sodir bo'ldi.
Bugungi kunda fan Neptunning 13 ta sun'iy yo'ldoshini biladi. Ulardan eng kattasi - Triton - sayyoraning aylanishiga qarama-qarshi yo'nalishda harakatlanadigan yagona sun'iy yo'ldosh. Quyosh tizimidagi eng tez shamollar ham sayyoraning aylanishiga qarshi esadi: ularning tezligi soatiga 2200 km ga etadi.
Tarkibi jihatdan Neptun Uranga juda o'xshaydi, shuning uchun u ikkinchi "muz giganti" dir. Biroq, Yupiter va Saturn kabi, Neptun ham ichki issiqlik manbaiga ega va Quyoshdan olganidan 2,5 barobar ko'proq energiya chiqaradi.
Sayyoraning ko'k rangi atmosferaning tashqi qatlamlarida metan izlari bilan berilgan.
Pluton, afsuski, bizning quyosh tizimidagi sayyoralar paradimizga kirishga ulgurmadi. Ammo bu haqda tashvishlanishning mutlaqo hojati yo'q, chunki ilmiy qarashlar va tushunchalar o'zgarishiga qaramay, barcha sayyoralar o'z joylarida qoladilar.
Shunday qilib, biz quyosh tizimida nechta sayyora bor degan savolga javob berdik. Faqat bor 8 .
Bizning koinotdagi uyimiz - Quyosh tizimi, sakkizta sayyora va galaktikaning bir qismidan tashkil topgan yulduz tizimi. Somon yo'li... Markazda Quyosh deb nomlangan yulduz joylashgan. Quyosh tizimining yoshi to'rt yarim milliard yil. Biz quyoshdan uchinchi sayyorada yashaymiz. Quyosh tizimining boshqa sayyoralari haqida bilasizmi? Endi biz sizga ular haqida bir oz aytib beramiz.
Merkuriy- Quyosh tizimidagi eng kichik sayyora. Uning radiusi 2440 km. Quyosh atrofida aylanish davri 88 Yer kuni. Bu vaqt ichida Merkuriy o'z o'qi atrofida atigi bir yarim marta aylanishga muvaffaq bo'ladi. Merkuriyda bir kun taxminan 59 Yer kuni davom etadi. Merkuriy orbitasi eng beqarorlardan biridir: u erda nafaqat harakat tezligi va uning Quyoshdan masofasi, balki pozitsiyasining o'zi ham o'zgaradi. Sun'iy yo'ldoshlar yo'q.
Neptun- quyosh tizimining sakkizinchi sayyorasi. Uranga etarlicha yaqin joylashgan. Sayyoraning radiusi 24547 km. Neptunda bir yil 60 190 kun, ya'ni 164 Yer yiliga to'g'ri keladi. 14 ta sun'iy yo'ldoshga ega. Eng kuchli shamol qayd etilgan atmosferaga ega - 260 m / s gacha.
Darvoqe, Neptun kuzatish orqali emas, balki matematik hisob-kitoblar orqali kashf etilgan.
Uran- Quyosh tizimidagi ettinchi sayyora. Radius - 25267 km. Eng sovuq sayyora - sirt harorati -224 daraja. Uranda bir yil 30 685 Yer kuniga teng, ya'ni taxminan 84 yil. Kun - 17 soat. 27 ta sun'iy yo'ldoshga ega.
Saturn- quyosh tizimining oltinchi sayyorasi. Sayyoraning radiusi 57350 km. U Yupiterdan keyin ikkinchi o'rinda turadi. Saturndagi bir yil 10759 kunga teng, bu deyarli 30 Yer yili. Saturndagi bir kun deyarli Yupiterdagi bir kunga teng - 10,5 Yer soati. Kimyoviy elementlarning tarkibida Quyoshga eng o'xshash.
62 ta sun'iy yo'ldoshga ega.
Saturnning asosiy xususiyati uning halqalaridir. Ularning kelib chiqishi hali aniqlanmagan.
Yupiter- Quyoshdan beshinchi sayyora. Bu quyosh tizimidagi eng katta sayyoradir. Yupiterning radiusi 69912 km. Bu Yerdan 19 marta katta. U erda bir yil 4333 Yer kuni, ya'ni deyarli to'liq bo'lmagan 12 yil davom etadi. Bir sutkaning davomiyligi taxminan 10 Yer soatini tashkil qiladi.
Yupiterda 67 ta sun'iy yo'ldosh mavjud. Ulardan eng yiriklari Kallisto, Ganymede, Io va Europa. Bundan tashqari, Ganymede bizning tizimimizdagi eng kichik sayyora Merkuriyning o'lchamidan 8% kattaroq va atmosferaga ega.
Mars- quyosh tizimining to'rtinchi sayyorasi. Uning radiusi 3390 km, bu Yerning deyarli yarmiga teng. Marsda bir yil 687 Yer kunini tashkil qiladi. Ikkita sun'iy yo'ldoshga ega - Phobos va Deimos.
Sayyora atmosferasi kam uchraydi. Er yuzasining ba'zi joylarida topilgan suv Marsda qandaydir ibtidoiy hayot bir vaqtlar bo'lgan yoki hozir ham mavjud bo'lganligini ko'rsatadi.
Venera- quyosh tizimining ikkinchi sayyorasi. Massasi va radiusi bo'yicha u Yerga o'xshaydi. Sun'iy yo'ldoshlar yo'q.
Venera atmosferasi deyarli butunlay karbonat angidriddan iborat. Atmosferadagi karbonat angidridning ulushi 96%, azot taxminan 4% ni tashkil qiladi. Suv bug'i va kislorod ham mavjud, lekin juda oz miqdorda. Bunday atmosfera issiqxona effektini yaratishi tufayli sayyora yuzasida harorat 475 ° S ga etadi. Venerada bir kun 243 Yer kuniga teng. Venerada yil 255 kundan iborat.
Pluton Quyosh tizimi chegaralarida joylashgan mitti sayyora bo'lib, u 6 ta kichik kosmik jismdan iborat uzoq tizimdagi dominant ob'ekt hisoblanadi. Sayyoraning radiusi 1195 km. Plutonning Quyosh atrofida aylanish davri taxminan 248 Yer yili. Plutonda bir kun 152 soatga teng. Sayyora massasi Yer massasining taxminan 0,0025 ga teng.
Shunisi e'tiborga loyiqki, Pluton 2006 yilda Kuiper kamarida Plutondan kattaroq yoki o'lchamiga teng bo'lgan ob'ektlar mavjudligi sababli sayyoralar toifasidan chiqarildi, shuning uchun u to'liq huquqli sifatida qabul qilingan bo'lsa ham. sayyora, keyin bu holda Erisni ushbu toifaga qo'shish kerak - u Pluton bilan deyarli bir xil o'lchamga ega.

Koinot (kosmos)- bu bizni o'rab turgan butun dunyo bo'lib, vaqt va makonda cheksiz va abadiy harakatlanuvchi materiyaning shakllarida cheksiz xilma-xildir. Koinotning cheksizligini qisman tiniq kechada osmonda uzoq olamlarni ifodalovchi milliardlab turli o'lchamdagi yorqin miltillovchi nuqtalar bilan tasavvur qilish mumkin. Koinotning eng olis qismlaridan 300 000 km/s tezlikdagi yorug'lik nurlari Yerga taxminan 10 milliard yil ichida etib boradi.

Olimlarning fikricha, koinot bundan 17 milliard yil avval “Katta portlash” natijasida vujudga kelgan.
U yulduzlar, sayyoralar, kosmik chang va boshqa kosmik jismlar klasterlaridan iborat. Bu jismlar tizimlarni tashkil qiladi: sun'iy yo'ldoshli sayyoralar (masalan, Quyosh tizimi), galaktikalar, metagalaktikalar (galaktikalar klasteri).
Galaxy(kech yunoncha. galaktikos- sutli, sutli, yunoncha gala- sut) - ko'plab yulduzlar, yulduz klasterlari va birlashmalari, gaz va chang tumanliklari, shuningdek, yulduzlararo bo'shliqda tarqalgan alohida atomlar va zarrachalardan iborat keng yulduz tizimi.