Ensiklopediyasi

Amir Temur. Rassom M. Nabiyev asari.
kurashlarida qatnashib, jasorat ko‘rsatgan, 
janglarda chiniqqan, harbiy mahoratini oshir- 
gan. U voyaga yetib, o'lkaning ijtimoiy va siy- 
osiy hayotida ishtirok eta boshlagan paytda 
mo'g'ullar imperiyasining to'rt ulusidan biri 
bo'lgan Chig'atoy ulusi bekliklarga bo'linib 
ketib, ular o'rtasida o'zaro urushlar avj olgan 
edi. Xalq esa urushlardan charchab, butun 
Movarounnahming yagona davlatga birlashish- 
ini, unda tinch, yaratuvchilik mehnati bilan 
shug'ullanishni orzu qilib yashardi.
1342-yilda Chig'atoy xonligi taxtiga o'tirgan 
Qozonxon qattiqqo'lligi bilan qo'l ostidagi 
mansabdorlami va xalqning ko'pchiligini o'ziga 
qarshi qilib qo'ygandi. 1346-yildagi urushda 
Qozonxon o'ldirildi. Mo'g'uliston hukmdori 
To'g'luqTemurxon qo'shini 1359-yilda Xo'jand 
yaqinida Sirdaryoni kechib o'tib, Sirdaryo va 
Amudaryo o'rtasidagi yerlarni katta qarshilik- 
siz bosib oldi. Bu qo'shindan qo'rqqan amal- 
dorlarning bir qismi Xuroson va Afg'onistonga 
qochib yashirindi; boshqa bir qismi qarshilik 
ko'rsatish befoyda deb hisoblab, dushmanga
itoat etdi. Temur bu voqeadan sal aw al ota- 
sidan ayrilgan, vatandoshlari oldida hali obro'- 
e’tibor topib ulgurmagandi. Shu bois vaqtincha 
tashqi itoatkorlik yo'lini tutdi va To'g'luq Temum- 
ing ishonchini qozonib, uning o'n ming kishilik 
qo'shiniga boshliq bo'lib oldi. Shu zaylda o'z 
yerlari va ittifoqdoshlari yerlarini talanishdan 
saqlab qoldi. To'g'luq Temur shundan keyin o'z 
xonligiga qaytib, o'rniga o'g'li llyosxo'jani 
qoldirdi.
Biroq Temur llyosxo'ja bilan kelishib ishlo- 
Imadi. llyosxo'ja Temurdan shikoyat qilib, af- 
tidan, otasiga murojaat qilgan. To'g'luq Temur 
AmirTemurni o'ldirish haqida buyruq bergan. 
Bu buyruq tasodifan Temurning qo'liga tush­
ib qolgan. Bu paytda Temurning tarafdorlari oz 
edi, ular bilan mo'g'ullarga qarshi kurashib 
bo'lmasdi. Shundan keyin Temur o'ziga sa- 
doqatli 60 navkar bilan Amudaryoning so'l to- 
moniga qochib o'tib, Badaxshon tog 'lari 
orasiga yashirinmoqchi bo'ladi. Shunda Te- 
murni hurmat qiladigan bir darvesh unga Xo­
razm cho'llariga ketib, qo'zg'olon uchun qulay 
payt kelishini kutishni m aslahat beradi. 
Xorazmga borayotgan Temurga llyosxo'janing 
muxolifi, Chingizxon avlodidan bo'lgan Balx 
viloyati hukmdori Amir Husayn uncha ko'p 
bo'lmagan a'yonlari bilan qo'shiladi.
Shundan keyin Temur Xorazm cho'llarida 
ancha vaqt sarson-sargardon bo'lib yurgach, 
mo'g'ullarni yurtdan quvish uchun qo'shin 
to 'p la s h um idida X uro song a yo 'l oladi. 
Navkarlari safi 2000 nafarga yetganda Temur 
llyosxo'janing 100 ming kishilik qo'shiniga 
qarshi kurash boshlashga qaror qildi. Kuchlar 
nisbatidagi farq katta edi, albatta. Ammo 
g'ayrioddiy harbiy san’ati va mardligi Temur­
ga muntazam muvaffaqiyat keltirdi va u 1369- 
70-yillarda mo'g'ullarni Movarounnahrdan qu- 
vib chiqarishga muvaffaq bo'ldi.
Amir Temur bu g'alabaga o'z ittifoqchisi 
Amir Husayn bilan birgalikda erishadi. Amir 
Temur Amir Husaynning jiyan singlisi O'ljaoy 
Turkon Og'oga uylangan, o'rtadagi ittifoq qarin- 
doshlik iplari bilan ham mustahkamlangan edi. 
Biroq M ovarounnahr m o'g'ullardan ozod 
bo'lgach, bu ittifoqqa Amir Husaynning insof- 
sizligi va g'ayirligi sababli putur yetadi. Bu ora-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---