Ensiklopediyasi

ALYUMINIY
1855-yilda Parijda bo'lib o'tgan jahon 
ko'rgazmasida kumushsimon 12 bo'lak oq 
metall hammaning diqqat-e’tiborini o'ziga 
tortdi. U boshqa metallarga nisbatan yum ­
shoq, oson eriydigan, kumushga o'xshagan, 
lekin undan ancha yengil edi. Eng ajabla- 
narlisi shunda ediki, ma’lum bo'lishicha, bu 
metall hatto azaldan g'isht quyib kelingan 
oddiy loy tarkibida ham bor edi. O'sha va-
qtlarda loy kumushi deb atalgan bu metall 
tez-tez uchrab turadigan tog' jinslarid an 
granit va bazalt tarkibida ham bo'lgan. U 
ta b ia td a ta rq a lis h i bo'yicha 
k is lo ro d
va 
kremniydan
keyin uchinchi o'rinda turgan. 
Bu hozirgi paytda hammaga m a’lum aly- 
uminiy edi.
Alyuminiyning narxi dastlab kashf etilgan- 
da juda qimmat (oltindan arzonroq) bo'lib, 
faqat zargarlik zeb-ziynatlari uchun ishlatil- 
gan. Uni boksit rudasidan ajratib olish juda 
qiyin bo'lgan, chunki buning uchun juda ko'p 
elektr energiyasi kerak bo'lardi. U davrda 
hali elektr stansiyalari bo'lmagan.
Alyuminiy 20-asr metali deb bejiz aytilmay- 
di. Usiz hozirgi zamon texnikasidagi eng 
ajoyib yutuqlarga erishib bo'lmas edi. Aly­
uminiy va uning qotishmalari aviasozlikda, 
suv osti qanotli kemalarini, Yerning sun’iy 
yo'ldoshlarini qurishda ishlatiladi. Har qan­
day radiopriyomnik yoki televizorning ichida 
alb a tta a lyu m in iyd a n ya sa lgan d e ta lla r 
bo'ladi. Alyuminiydan elektr simi, idish-tovo- 
qlar, konfetlar o'raladigan “zar qog'ozlar” va 
boshqa ko'pgina narsalar ishlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

AMERIKA
Amerika G'arbiy yarim sharda, Atlantika 
okeani bilan Tinch okean oralig'ida joylash­
gan qit’a. Qit’aning umumiy maydoni 42,5 mil­
lion kvadrat kilometr. Aholisi 750 million kishi- 
ga yaqin. Amerika Yer yuzida joylashgan olti- 
ta qit’adan biri. U ikki materikka bo'lingan: 
Shimoliy va Janubiy Amerika. Ular o'rtasidagi 
chegarani, odatda, Daryen bo'yni, ba’zan esa 
Panama bo'yni orqali o'tkazadilar. Shimoliy 
Amerikada ko'pincha Markaziy Amerika va 
V est-ln diya orollarini alohida ajratadilar. 
Amerika tarkibiga Grenlandiya oroli va bir 
qancha yondosh orollar ham kiradi. Ikkala 
materikning tub aholisi asosan indeyeslar 
bo'lib, ko'pchiligi m etislashgan, ularning 
soni 40 millionga yaqinroq. Yevropaliklar- 
ning q it’ani m u s ta m la k a g a a y la n tiris h
jarayonida ko'pgina qabilalar butunlay yoki 
qisman qirib tashlangan. AQSH va Kan- 
adada indeyeslar maxsus ajratilgan joy -
re z e rv a ts iy a la rd a y a s h a y d ila r. H o zirg i 
am erikaliklar q it’a kashf qilingandan keyin 
asosan Y evro p a d a n ko 'ch ib borgan is- 
tilo c h ila rn in g a v lo d la ri ham da keyin roq 
boshqa qit’alardan borgan kishilardan ibo­
rat. Ular asosan ingliz, fransuz, ispan va 
Portugal tillarida so'zlashadilar.
Shim oliy Am erikaning tabiati go'zal va 
rang-barangdir. Uning qiyofasidagi talaygi- 
na manzaralar bizga tanish: Yevrosiyo ma- 
terigi qanday tab iat zonalarida bo'lsa, u 
materik ham shunday zonalarda joylashgan. 
Chekka Shimolda, Shim oliy Muz okeani 
qirg'oqlari yonida tundra zonasi bor, u yer­
da qutb yog'dusi lovullab ko'rinadi. Janub- 
roqda qalin o'rm onlar boshlanadi. Ayniqsa, 
K a n a d a n in g b u tu n d u n y o g a m a s h h u r 
zarang daraxtlari ajoyibdir. U yerning tekis- 
liklari bizning dashtlarga o'xshash, faqat 
ular preriya deb ataladi. Tekisliklardan ser- 
suv daryolar oqib o'tadi.
Shim oliy Am erika butun qit’a maydoni- 
ning yarmidan ko'prog'i (20,36 million kvad­
rat kilometr, orollari bilan esa 24,25 million 
kvadrat kilom e trni) tashkil etadi. A holisi