Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

«Yulduz-yulduz» (Y/ Δ) sxemasida ulash

Transformatorning YuK chulg`ami «yulduz», PK chulg`ami esa
«uchburchak» sxemasi bo`yicha ulanganda YuK chulg`amida o`zgarish bo`lmagani tufayli YuK chulg`am EYuK lari uchun qurilgan vektor diagramma ham o`zgarmaydi.
Bu sxemani PK li chulg`am uchlarining belgilanishi almashtirilgan hol uchun ko`rib chiqamiz.
Past kuchlanishli chulg`am boshlari va oxirlarining belgilanishlari most ravishda almashtirilgandan keyin ham G` uchburchak G` sxemasi to`g`ri ketma- ketlikda birlashtirilgan holda PK iste`molchiga ulashni a,b, s uchlaridan amalga oshirilsa, EYuKlar ularning boshidan oxiriga yunaladi. PK chulg`am uchun vektor diagrammani qurishda yordamchi MN to`g`ri chiziqning doiradan past qismida birorta nuqtadan YuK chulg`am V fazoviy EYuK vektori E_YB ga parallel qilib, unga teskari yo`nalishda E<sub>AV</sub>=E<sub>VU</sub> vektori chiziladi. Chulg`amning boshqa fazaviy EYuK vektorlarini ko`rsatish zarurati tug`ilsa, ularni ham tegishlicha YuK fazaviy EYuK vektorlari teskari yo`nalishda chizish mumkin. Lekin transformatorning ulanish guruhini aniqlash uchun E<sub>AV</sub> ning E<sub>AV</sub> ga nisbatan yo`nalishini aniqlash etarlidir.
Shunday qilib, PK chulg`am EYuK vektorining tegishlicha YuK chulg`am EYuK vektoriga nisbatan siljishini soat kichik milining katta miliga nisbatan tutgan holati orqali aniqlanadi va berilgan shartlar uchun ulanish guruhi «5» ekanligi ma`lum bo`ladi.

2. «Yulduz-zigzag» (Y/Z) sxemasida ulash

Bu sxema amalda quvvati 25-250kv/A bo`lgan umumiy va maxsus maqsadli kuch transformatorlarida ishlatilishdan qatiy nazar adabiyotlarda mazkur sxemaga ulangan uch fazali ikki chulg`amli transformator chulg`amlarining ulanish guruhini aniqlashga oid metodika keltirilmagan. Ma`lumki, «yulduz- zigzag» sxemasi yuqorida ko`rilgan sxemalarga nisbatan o`ziga xos xususiyatga ega.
Chulg`amlarning o`ralish yo`nalishi va uchlarining belgilanishi bir xil bo`lgan transformatorning PK sho`lg`am EYuK lari vektor diagrammasini ko`rish uchun «A» fazaning (a-x) va V fazaning (v-u) g`altaklari o`zaro qarshi ulanganligi ularda hosil bo`ladigan EYuK lar bir-biridan 120⁰ siljigan hamda EYuK larning yo`nalishi qarshi bo`lganligidan ularni geometrik ayirish natijasida E_a, E_v, E_s fazoviy EYuK vektorlari hosil bo`ladi.
E<sub>a</sub> = E<sub>v</sub> - E<sub>a</sub> , E<sub>v</sub> = E<sub>s</sub> – E<sub>v</sub> , E<sub>s</sub> = E<sub>a –</sub> E<sub>s</sub>
Takidlash lozimki, tavsiya qilinayotgan usulda bulardan aniqlanadigan liniyaviy EYuK vektori E<sub>a</sub> ning «a» nuqtasi MN yordamchi chizig`i ustida yotadigan bo`lishi lozim.
«V» fazaning ikkinchi (v-u) g`altagida hosil bo`ladigan EYuK E<sub>v</sub> neytralga yo`nalgan, shu fazaga tegishli YuK chulg`am EYuK E<sub>v</sub> esa neytraldan chulg`am boshiga yo`nalgan. Shu sababli E<sub>v</sub> vektori E<sub>v</sub> teskari yo`nalishda qo`yiladi va uning uchidan A fazaning PK chulg`amiga tegishli birinchi (a-x) g`altagi EYuK vektori E<sub>a</sub> ni YuK chulg`amning A fazaviy EYuK vektori E_A ga mos yo`naltirib chiziladi. So`ngra E_A vektorining uchini neytral nuqta bilan birlashtirib fazaviy EYuK vektori E_A hosil
qilinadi. «V» va «S» fazaviy chulg`amlarining tegishlicha EYuK vektorlari E<sub>a</sub> va E<sub>s</sub> lar ham huddi shu tartibda hosil qilinadi. E<sub>A</sub> va E<sub>V</sub> vektorining yo`nalishi va kattaligini aniqlaymiz.

9. 
   rasm
   

Bu vektorni o`ziga parallel ravishda YuK chulg`am uchun qurilgan vektor diagrammaning «A» nuqtasiga liniyaviy vektor E_AV ning «a» nuqtasi ustma-ust tushadigan qilib MN chizig`i bo`yicha ko`shirilganda E<sub>AV</sub> vektori soatning «11» raqamiga yo`nalganligi kuzatiladi. Demak, berilgan sxema uchun chulg`amlarning guruhi 11 ekan. Uch fazali transformatorlar chulg`amlarini ulash sxemalarini kasr tarzida ko`rsatish qabul qilingan. Kasrning suratidagi belgi birlamchi chulg`amni, maxrajidagi belgi esa ikkilamchi chulg`amni ulash sxemasini bildiradi. Masalan, 5.14-rasm, a dagi uch fazali transformatorning chulg`amlari yulduz/yulduz sxemada ulangan bo`lib, Y/ Y tarzida belgilanadi. Agar yulduz/uchburchak sxemada ulangan bo`lsa, Y/ Δ belgi bilan ko`rsatiladi. Amalda, asosan kichik va o`rtacha quvvatli (taxminan 1800 kVA gacha bo`lgan) transformatorlarning ikkala chulg`amiga nisbatan yulduz usulida ulash sxemasi qo`llaniladi. Bunday ulashda chulg`amlarning izolyatsiyasi faza kuchlanishiga