Э. ҚОсимов, М. Aкбaров пaрдозбоп қурилиш aшёлaри

пардозбоп тоғ жинслари Сҳаҳар
хиёбонлари қурилишиДA

Шаҳарларнинг меъморий ансанблини ва сунъий ландшафтини яратиш шаҳар ободончилигининг ажралмас қисми ҳисоб­ланади. Шаҳарни ободонлаштиришда кўпчилик ҳолатларда табиий тош ашё­ларидан (кўприк қурилишида, ариқларнинг четини чегаралашда, йўл ва тратуарлар четидаги бордюр сифатида, майдонларни қоплашда ва ҳ.к.) фойдаланилади (3.15-расм).

Шаҳарни ободонлаштиришда ишлати­ладиган тошлар декоратив хоссага эга бўлиши билан бирга, юқори мустаҳкам ва зарарли муҳитларга чидамли бўлиши керак. Бундай талабларга жавоб берадиган табиий тошлар билан майдонлар қопланганида, улар яроқсиз ҳолатга келганида асфалтбетон йўллар каби бузиб эмас, балки осонгина алмаштириб қўйиш имкониятлари мавжуд. Шаҳар ободончилигида табиий тошларнинг ишлатилишига асосий сабаблардан бири — уларнинг узоққа чидамлилиги ҳисобланади. Шунинг учун табиий тошларни доимий атмосфера таъсиридаги хиёбон, боғ ва майдонларни қоплашда ишлатиш самаралироқдир.
Гидротехник иншоотларда — ариқ, дамба, тўғон ва ҳ.к. ларда табиий тошлардан гранит, базалт, диабаз, гнейс, оҳактошлар ишлатилади. Уларнинг сиқилишдаги мустаҳкамлиги 60 МПа дан кам, сув шимувчанлиги 3 % дан кўп ва совуққа чидамлилиги 100 циклдан кам бўлмаслиги керак.


Ўзбекистондаги пардозбоп табиий
тош ашёлари

Ўзбекистонда қурилиш ашёлари ишлаб чиқариш учун яроқли барча турдаги минерал хомашёлар мавжуд. Буларга — тош, қум, тупроқ, шағал, оҳактош, гипс, карбонат жинслари, асбест, бўр, мармар, талк, вермукулит, перлит ва бошқалар киради. Бетон, қоришма, силикат буюмлар, пишиқ ғишт, ғовак тўлдирувчилар, сирланган пардозбоп сопол плиталар, иссиқликдан муҳофазаловчи, гидроизоляцияловчи ва умумий қурилиш ашёларининг чидам­лилигини оширувчи ашёлар ишлаб чиқиш учун хомашё захиралари етарли.

Ҳозирги иқтисодий йўналишларнинг такомиллашишида табиий тош ашёларини ишлаб чиқариш, улар асосида самарали ва замонавий қурилиш ашёлари тайёрлаш технологияларни янгича усулга ёндошиб ривожлантиришда ва қурилиш индустриясини бозор талаблари асосида бошқариш тизимини қайта кўриб чиқиш талаб этилади. Жумладан: Европа стандартлари талабига жавоб берувчи буюмларни (мармар ва гранит блоклари — зинапоя, тутқич, ваза, фонтан, панжара ва ҳ.к.) ишлаб чиқариш республика шароитидан келиб чиққан ҳолда бозор сиёсатида айирбошлаш, маркетинг изла­нишларини олиб бориш, хорижий давлатларни бизнинг маҳсулотларни сотиб олишга қизиқтириш, ишлаб чиқарилаётган ашё хилларини кўпайтириш, мармар — гранит ва бошқа табиий тошлардан миллий, жозибадор ва нозик буюмлар тайёрлаш каби муаммоларни ҳал этиш учун замонавий илғор технологияларни танлашда тубдан янгича ёндошиш зарур.
Бунинг учун, ушбу йўналишга доир барча корхона ва заводлар техник базаларини бутунлай ўзгартириш керак бўлади. Фойдали бойлик қазиб олиш ва уларни қайта ишлаш технологик тизимларини ғарб давлатларидан имтиёзли кредит билан тендер усулида сотиб олиш ёки инвестиция йўли билан етакчи фирмаларни рес­публикага жалб этилса юқоридаги муаммоларни ҳал этиш мумкин бўлади.