Dunyo kartalarini tuzishda ishlatiladigan to’g’ri burchakli

SANSONNING DUNYO KARTALARINI CHIZISHDA QO’LLANILADIGAN
PSEVDOSISILINDRIK PROEKSIYASINI GRAFIK USULDA CHIZISH

Dunyo kartalari uchun qo’llaniladigan psevdasilindrik proeksiyalar ichida grafik usul bilan chizish osonrog’i sonson proeksiyasidir. Bu proeksiyada o’rta ya’ni bosh meridian hamda ekvator bir-biriga perpendicular bo’lgan to’g’ri chiziqlardan iborat bo’lib, meridianlar yoyi shaklidan egri chiziqlardir. Parallellar esa to’g’ri chiziqlar bo’ladi. Biz masshtabi 1:420mln parallellari va meridianlari har 20ºdan o’tkaziladigan proeksiyani chizish ustida to’xtab o’tamiz.

Chizmoqchi bo’lgan proeksiyamiz o'lchamlarini aniqlash uchun tuziladigan karta globus masshtabini proeksiyamiz masshtabiga bo’lib kichraytirish darajasini aniqlaymiz. Ya’ni 50mln:420mlnқ0,12. Binobarin hamma o’lchamlar 0,12ga kichray tiriladi. 1:50mln masshtabli globusning ekvator uzunligini 0,12ga ko’paytirib, chizilishi kerak bo’lgan proeksiyaning ekvator aniqlanadi.
816mm x 0,12қ98mm
O’rta meridianning uzunligini topish uchun globusdagi ekvator bilan 20ºli parallel oralig’i (2,3sm)ni 16ga ko’paytira- miz. Chunki yer ellipsondining bir tomoni 180ºga teng, shimoliy yarim sharda ham, janubiy yarim sharda ham 80º-90ºli parallellar oralig’i tasvirlanmaydi.
Shuning uchun ular oralig’I xisoblanmaydi: 2,3 x 16қ36,8sm. Endi 1:50mln masshtabli globus o’lchamlarini 1:420mln masshtabga keltirish uchun 36,8smni 0,l2ga ko’paytiramz. Binobarn, o’rta meridian uzunligi 44mmga teng. Proeksiya quyidagicha chiziladi: 44mmli perpendiqular chiziq chiziladi. Ekvator bu chiziqni 22mmdan qilib teng 2ga bo’linadigan (.)lar belgilanadi. Meridianlar bizning misolimizda har 20ºdan o’tkazilishi lozim bo’lgani uchun ekvator- da bosh meridiandan har 2 tomonda 9 tadan (.) belgilanadi.
Bosh meridian ham ekvatordan shimolda ham, janubda ham 4ga bo’linadi, chunki pa-
rallellar ham har 20ºdan o’tkaziladi.
20º,40º,60º va 80ºli parallellardagi meridian o’tadigan (.)larning o’rnini topishi uchun shu parallellarning har biri uzunligi globusda o’lchanib 0,12ga ko’paytiriladi va bosh meridianning 2 tomoniga teng bo’lib qo’yib chiqiladi. So’ng har bir parallel teng 18 ga bo’linib, (.)lar bilan belgilanadi.
Parallellardagi hamma belgilangan (.)lar qo’l bilan yoki lekolo bilan birlashtirilib qiymatlari yoziladi, so’ngra glo- busdagi geografik ob’ektlar tushiriladi va karta jixozlanadi.