Dunyo kartalarini tuzishda ishlatiladigan to’g’ri burchakli

2. KARTOGRAFIK TASVIRLASH USULLARI

Geografik kartalar ruzishda yer yuzasidagi geografik ob’ekt, hodisa va voqealarni tasvirlashda maxsus kartografik

usullardan foydalaniladi. Kartografik tasvirlash usullari kartaning mazmuniga qarab tanlanadi, ba’zi kartalarda bir necha xil usullar qo’llaniladi. Kartografik tasvirlanish usullari bilan voqea va hodisalarning miqdor va sifat ko’rsat –
kichlari beriladi. Miqdor ko’rsatkichi ikki xil bo’lishi mumkin: Absalyut miqdor (Aholining soni, ekin maydoni, chorva soni, korxonaning ishchilari soni, korxonaning yalpi maxsuloti va boshqalar) va Nisbiy miqdor (Umumiy yer maydoniga nisbatan haydaladigan yerlar maydoni, umumiy axoliga nisbatan biror millat axolisining soni, butun sanoat maxsulotiga nisbatan biror tarmoq maxsuloti va boshqalar). Kartografik tasvirlash usullari asosan 10 ta:
1. Oreallar usuli. 6. Bir joyga tegishli diagrammalar.
2. Sifatli rang. 7. Kartodiagrammalar.
3. Teng chiziqlar. 8. Kartogrammalar.
4. Nuqtalar. 9. Chiziqli belgilar.
5. Belgilar. 10. Harakatdagi belgilar usullari.
1. Areallar usuli. Areallar usulida voqea va hodisalarning yer yuzida tarqalgan maydoni tasvirlanadi.
Areallar lotinch area so’zidan olinib, maydon, makon degan ma’noni bildiradi. Tematik (maxsus) kartalarda areal- lar usuli bilan madaniy va tabiiy o’simliklarning tarqalishini, hayvonlarning tarqalish dengizlar va okeanlarda suzib yuruvchi muzlarning tarqalish maydonlari, bir xil qazilma boyliklar uchraydigan rayonlar. Uning biror tarmog’i (pax-
tachilik, g’allachilik, qand, lavlagi ekish) tarqalgan rayonlar ko’rsatilishi mumkin. Tarixiy kartalarda ayrim voqealar
(Dehqonlar qo’zg’oloni bo’lib o’tgan joylar, partisan atryadlari xarakat qilgan rayonlar va boshqalar.) bo’lgan joylar
ko’rsatiladi. Voqea va xodisalarning tarqalish chegaralari chiziqlar bilan ajratilib, ichi biror bir rang yoki shartli belgi bilan to’ldiriladi, ba’zan yozib qo’yilishi ham mumkin.
Geografik atlasdagi “Qazilma boyliklar” kartasidagi qo’ng’ir ko’mir va toshko’mir tarqalgan Lena, Pechora, Tun- suska xavzalarini tasvirlashda oreallar usuli qo’llanilgan. Shuningdek, bu atlasdagi tuproqlar, hayvonlarning tarqa –
lishi, aholi, yoqilg’i sanoati, g’allachilik, texnika ekinlari kartalarida ham areallar usulida foydalanilgan.