Дорул ҳикмат вал маориф” музей экспозицияси экскурция матни

ХОРАЗМ МАЪМУН АКАДЕМИЯСИ
ИЛМИЙ ЮТУҚЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ

"Байт ул-ҳикма" анъаналарини изчил давом эттирган Хоразм Маъмун Академияси жаҳон фани ва маданияти ривожига улкан ҳисса қўшди. Ана шу илмий даргоҳда фаолият кўрсатган алломаларнинг кўпчилиги Ўрта осиёлик, хусусан, хоразмлик олимлар бўлганлиги бизга қувонч ва фахр бахш этади. Улар ёққан илм машъали узоқ Хоразмда ва Ўрта Осиёнинг бошқа шаҳарларида ҳам фан ва маданиятнинг юксалишига катта таъсир кўрсатди. Ал-Хоразмий, ал-Беруний, аз-Замахшарий ва бошқа аждодларимизнинг дунёвий илмлар соҳасида яратган буюк кашфиётлари жаҳон фани тарихида жуда катта инқилобий воқеаларга сабаб бўлди.

Математика соҳасида ал-Хоразмий томонидан ўнлик ҳисоблаш тизими ихтиро қилиниб, алгебрага мустақил фан сифатида асос солинди. Астрономия фанидан тригонометрия ажралиб чиқди ва асосий тригонометрик функциялар аниқланди. Қомусий илм соҳиби бўлган Абу Райҳон Беруний фан тарихида биринчи бўлиб ернинг думалоқ шаклидаги харитасини - глобусни кашф этди ва илк бор ернинг радиусини осон услубда катта аниқликда ҳисоблаб, дунёнинг географик харитасини чизиб қолдирди. У ўз асарида Христофор Колумбдан беш юз йил аввал дунёнинг нариги чеккасида яна бир қитъа борлигини илмий жиҳатдан асослади. Ўша даврда ҳукм сураётган назариядан фарқли ўлароқ, Ҳинд ва Атлантика океанлари туташ эканлигини биринчи бўлиб илмий жиҳатдан исботлади. Шу боисдан ҳам жаҳоннинг машҳур олимлари томонидан XI асрнинг биринчи ярмини фан тарихида ҳақли равишда “Беруний асри” деб баҳоланиши бежиз эмас.
Ал-Хоразмий, ал-Беруний ва аз-Замахшарий яшаган замон билан ҳозирги биз яшаётган замон оралиғида улкан давр ётибдики, ана шу ўтган давр мобайнида инсоният илм-фан тараққиётида улкан ютуқларга эришди. Бироқ, илм-фан соҳасида IX-XII асрларда яратилган бебаҳо бойликнинг жаҳонда илм-фаннинг ҳозирги юксак чўққиларга эришишида улкан ҳиссаси борлигини алоҳида таъкидлаш лозим.


Тузувчи: Санъатшунослик фанлари фалсафа доктори (PhD)
Абдуллаев Машариб Сайдаматович (975127001)