Декабрь 2020 10-қисм

Декабрь  2020  10-қисм
Тошкент
SINONOMIYA VA VARIANTDOSHLIKNING TUG‘UN IBORALAR 
SHAKILLANISHIDA TUTGAN O‘RNI.
Madaminova Lobar.
Xorazm viloyati Hazorasp tumani, 
41 – son maktab o‘qituvchisi.
Telefon ++99893 708 56 69.
Annotatsiya: Iboralar odatda bittadan ortiq so‘zdan tuzilib, ulaming ma’nosi odatda tasviriy 
usul bilan ifodalanadi. Bundan tashqari, iboralaming o‘sha tilga hamda ma’nosiga xos bo‘lgan 
sinonim va variantdosh iboralarni ham uchratishimiz mumkin. 
Kalit so‘zlar: Frazeologiya, omonimiya, polisemiyasi, frazeologizmlar, mikrosistema.
Har qanday tilning lug‘at boyligi faqat yangi so‘zlar yasalishigagina emas, balki iboralar, turg‘un 
so‘z birikmalari xisobiga ham son jihatdan, ham sifat jihatdan boyib boradi. Tildagi ana shunday 
turg‘un birikmalar dunyosi bilan shug‘ullanuvchi fan “ Frazeologiya ” sohasi xisoblanadi. Fanning 
asosi vazifalari yoki masalalari: frazeologik tarkibning izchilligini aniqlash va shu munosabat bilan 
frazeologizmning belgi(lik) xususiyatini o‘rganish; frazeologizmlar omonimiyasi, sinonimiyasi, 
antonamiyasi polisemiyasi, va variantdorligini tavsiflash; frazeologizmlar tarkibida qo‘llanuvchi 
so‘zlar  va  ularga  xos  ma’nolaming  o‘ziga  xos  xususiyatlarini  aniqlash;  frazeologizmlaming 
so‘z turkumlari bilan o‘zaro munosabatlarini oydinlashtirish; ularning sintaktik rolini aniqlash; 
frazeologik birliklar tarkibida so‘zlaming yangi ma’nolari hosil bo‘lishini o‘rganish.
Iboralar  odatda  bittadan  ortiq  so‘zdan  tuzilib,  ulaming  ma’nosi  odatda  tasviriy  usul  bilan 
ifodalanadi. Bundan tashqari, iboralaming o‘sha tilga hamda ma’nosiga xos bo‘lgan sinonim va 
variantdosh  iboralarni  ham  uchratishimiz  mumkin. Vaholanki,  o‘zbek  hamda  ingliz  tilida  ham 
aynan mana shunday iboralar mavjud.
Sinonomiya  til  birliklari  orasidagi  semantik  mikrosistemalardan  biri.  Ikki  iborani  sinonim 
deyish uchun ular ayni bir ma’noni anglatishi shart. Busiz sinonomiya haqida gapirib bo‘lmaydi. 
Ayni bir ma’nolilikni teng ma’nolilik deb tushinish yaramaydi. xar bir sinonim, shu sinonomiya 
uyasi uchun umumiy ma’no o‘zanidan tashqari, o‘ziga xos ma’no qirrasiga ega bo‘ladi.
Odatda sinonomiya bittadan ortiq, ya’ni ikki, uch, to‘rt va ko‘p til birligining o‘zaro ma’no 
munosabati  asosida  tug‘iladi.  Sinonim  iboralarni  bir  iboraning  variantlaridan  ajratish  kerak. 
Buning uchun iboralarning so‘z-komponentlariga e’tibor qilish kerak. Leksik tarkibida ayni bir 
so‘z-  komponent  qatnashmaydigan  iboralaming  sinonim  ekani  shubha  tug‘dirmaydi.  Masalan, 
“  butun tafsiloti bilan, mayda-chuydasigacha”  ma’nosini  anglatadigan  “ipidan  ignasigacha”, 
“miridan  sirigacha”,  “qilidan  quyrug‘igacha”  iboralari  o‘zaro  sinonim  bo‘lib,  ular  tarkibida 
umumiy so‘z komponent yo‘q.
Yuqorida, o‘zbek hamda ingliz tilida ham aynan mana shunday iboralar mavjud deya ta’kidlab 
o‘tganimizdek, quyida bir nechta ingliz tilidagi sinonomik iboralarini gapimizning isboti sifatida 
keltirib o‘tamiz:
1)  “  When the cows come home”  bu  ibora  og‘zaki  nutqqa  xos  bo‘lib,  o‘zbeklardagi  “