Декабрь 2020 10-қисм

Декабрь  2020  10-қисм
Тошкент
leksik variantlar va Grammatik variantlar farqlanadi. Ibora tarkibida mustaqil turkum so‘zi bilan 
ifodalangan  komponentni  o‘zgartirib  xosil  qilingan  variantga  leksik  variant  deyiladi.  Bunda 
so‘z-komponent: 1) almashtiriladi, 2) qoshiladi, 3) tashlanadi. Bulardan eng murakkabi - leksik 
almashtirish asosidagi variantlanish.
Leksik  almashtirishda  bu  so‘zlar  o‘zaro  :  a)  sinonim  bo‘ladi:  to‘rt  taraf(i)  qibla  va  to‘rt 
tomon(i) qibla; o‘yga cho‘mmoq va o‘yga botmoq kabi; b) yaqin ma’noli so‘zlar bo‘ladi: og‘z(i)
ga tolqon solmoq va og‘ziga so‘k solmoq kabi. Sinonimlar almashganda variantlar asosan nutqiy, 
stilistik belgida farqlanadi, shunga ko‘ra stilistik variantlar yuzaga keladi. Yaqin ma’noli so‘zlar 
almashganda esa ma’no variantlari tug‘iladi. Leksik variantlaming ma’lum bir qismi ibora ibora 
tarkibidagi  so‘z-komponentni  tashlash  bilan  xosil  bo‘ladi:  daryodan  bir  tomchi  va  daryodan 
tomchi; yo‘l yo‘riq ko‘rsatmoq va yo‘l ko‘rsatmoq kabi iboralami misol qilishimiz mumkin.
Leksik variantlaming eng oz uchraydigan turi so‘z-komponent qo‘shish bilan paydo bo‘ladi: 
es(i)ni  tanimoq  va  es  xush(i)ni  tanimoq;  to‘rt  og‘iz  va  uch-to‘rt  og‘iz;  jon  demoq  va  jon-jon 
demoq kabi misollami keltirib o‘tishimiz mumkin.
Ibora  tarkibini  Grammatik  o‘zgartirish  bilan  xosil  bo‘ladigan  variantga  Grammatik  variant 
deyiladi.  Iboraning  tashqi  Grammatik  qurilishiga  (iborani  kontekstga  singdirish  bilan)  bog‘liq 
Grammatik o‘zgarishlar variantlanish deb qaralmaydi.
xulosa o‘rnida shuni aytishimiz mumkinki, xar bir tildagi turg‘un so‘z birikmalari, xozirga 
kunda har xil tillarda turli xil nuqtai nazardan o‘rganili kelinmoqda. Tilda mavjud bo‘lgan turg‘un 
so‘z birikmalari shu xalqning butun tarixi xayot yo‘lini aks ettiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.  Loloeva.  G.  Ingliz  va  o‘zbek  frazeologik  birliklarining  yasalishida  zoonomik 
komponentlaming roli. 2013
2. Rahmatullaev. Sh. “O‘zbek frazeologiyasining ba’zi masalalari. T.1966”
3. Rahmatullaev. Sh. O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati- “O‘QITUVCHI” nashriyoti. 
Toshkent-1978. 6-13-14-15 bet.

---

37