|
Yapon modeli – ekonomikalıq rawajlanıwdıń yapon modelin shved modeliniń jańa kórinisi sıpatında keltiriw múmkin. Yapon model tártipke salıwshı “korporativ kapitalizm” modeli esaplanadı. Bunda jeke kapitaldı toplaw imkaniyatları mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwın baǵdarlamalaw, strukturalıq, investiciya, sırtqı ekonomikalıq hám socialliq siyasat tarawındaǵı aktiv roli menen uyǵınlasıp
ketedi. Isbilermenlik sektorında mámlekettiń úlesi joqarı bolmaydı. Mámleket tiykarǵı dıqqattı úzliksiz kásiplik tayarlıq arqalı jumıs kúshiniń qánigeligin arttırıwǵa qaratadı. Sonday-aq, yapon modeline miynet hám óndiristi shólkemlestiriwdiń aldıńǵı formaların milliy dástúrler menen uyǵınlastırıw belgisi de tán esaplanadı. Sonlıqtan ekonomikalıq rawajlanıwdıń yapon modeli iyerarxiyalıq korporativizm, dep te ataladı.
Ekonomikanı mámleket tárepinen tártipke salıwdıń málim bir shegaraları da bar bolıp, olar óndiris nátiyjeligine mámlekettiń tásirinen kelip shıǵadı. Ekonomikaǵa mámlekettiń hár qánday aralasıwı málim bir qárejetlerdi talap etedi. Olarǵa eń dáslep, tártipke salıwdı shólkemlestiriw hám ámelge asırıw boyınsha qárejetlerdi kirgiziw múmkin. Sonday-aq, tártipke salıwdıń ol yaki bul forması bazar teńsalmaqlıǵı, óndiris kólemi, resurslardıń qayta bólistiriliwine kórsetiwi múmkin bolǵan tásirdi de esapqa alıw lazım. Bunda tártipke salıwdı ámelge asırıw menen baylanıslı bolǵan qárejetlerdiń muǵdarı mámlekettiń ekonomikanı tártipke salıwı nátiyjesinde alınatuǵın nátiyjeden kem bolıwı lazım. Olardıń salıstırması mámlekettiń ekonomikaǵa aralasıw shegaraların belgilep beredi.
Mámlekettiń ekonomikadaǵı roli hám wazıypaları
Mámlekettiń ekonomikaǵa aralasıwı eki baǵdarda ámelge asırıladı. Birinshiden, ekonomikanıń mámleketlik sektorın payda etiwshi kárxanalar hám shólkemler milliy ekonomikanıń bir buwını sıpatında tovar hám xızmetler jaratıp bazar qatnasıqlarında qatnasadı. Ekinshiden, mámleket ulıwma milliy máplerdi sáwlelendiriwshi kúsh sıpatında milliy ekonomikanı tártipke salıwda qatnasadı.
Mámlekettiń ekonomikaǵa aralasıw norması sonnan ibarat, mámlekettiń xızmeti bazar mexanizminiń islewine kesent bermewi, kerisinshe oǵan sharayat jaratıp beriwi kerek, zárúr bolǵanda bul mexanizmniń jumısın tolıqtırıp turıwı da talap etiledi.
Házirgi bazar ekonomikasında tártipke salıwdıń bazar mexanizmi menen mámleketlik mexanizmi birgelikte háreket etedi. Biraq olardıń salıstırması sharayatqa qarap túrlishe boladı. Mısalı, Italiya, Avstriya, Franciya, Shveciyada mámlekettiń roli kúshli bolsa, AQSh, Yaponiya hám Germaniyada bul salıstırmalı kemirek.
Mámlekettiń tártipke salıwshı rolin ekonomikanıń ulıwmalıq jaǵdayı da belgileydi. Ekonomika ósip baratırǵan bir waqıtlarda bazar kúshleri islep turǵanlıqtan mámleket ekonomikaǵa kemirek aralasadı. Kerisinshe, ekonomikada fluktluaciya júz bergende mámleket ekonomikanı tártipke salıw ushın oǵan aktiv aralasadı.
Mámlekettiń ekonomikalıq siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları
Mámleket ekonomikaǵa óz siyasatı menen tásir etedi.
Mámlekettiń siyasatı – bul makroekonomikalıq siyasat bolıp, ol málim mámlekettiń milliy ekonomikasına tiyisli kórsetpeleri hám olardan kelip shıǵatuǵın háreketlerinen ibarat.
Mámlekettiń siyasatı barlıq waqıtta milliy boladı, ol mámlekettiń rawajlanıwınıń ishki hám sırtqı sharayatın esapqa aladı. Siyasatta eń dáslep mámleket ekonomikasınıń jaǵdayı, xalıq aralıq ekonomikalıq konyunkturanıń milliy ekonomikaǵa qanshelli tásir etiwi, onda kútilip atırǵan ózgerislerdiń mámleket juwapkershiligine alǵan xalıq aralıq minnettiń qanday ekenligi, mámleket ekonomikasınıń resurslar menen támiyinlengenlik dárejesinen kelip shıǵadı, sonday-
aq aldın ámelge asırılǵan ilajlardıń nátiyjesi de esapqa alınadı. Mámleketlik siyasat mámleket basshılarınıń jumıstı alıp barıw dárejesi hám qatańlılıǵı, ekonomikalıq mashqalalardı qanshelli durıs sheshiwine de baylanıslı boladı.
Mámleketlik siyasatta belgilengen maqsetlerge tómendegi qurallar járdeminde erisiledi. Birinshiden, ekonomikalıq qurallar bolıp, olarǵa salıqlar, subsidiyalar, licenziyalar, eksport kvotaları, esap stavkaları, mámleketlik buyırtpalar, mámleketlik investiciyalar, transfertler, túrli ekonomikalıq sankciyalar (jazalaw quralları) sıyaqlılar kiredi. Ekinshisi, yuridikalıq qurallar. Bul ekonomikalıq xızmet tártibi hám qaǵıydaları, onıń mámleket tárepinen qollap-quwatlanıwın belgilep beriwshi nızamlardı, olarǵa sáykes túrdegi huqıqıy-normativ hújjetlerdi islep shıǵıw, olardı qabıl etiw hám engiziwden ibarat.
Nızamshılıq ekonomikanıń huqıqıy tiykarların belgilep beredi, olar bolsa bazar ekonomikasınıń obektiv ekonomikalıq nızamlarınıń talabınan kelip shıǵıwı zárúr. Ekonomikaǵa tiyisli yuridikalıq nızamlardı parlament qabıl etedi. Húkimet bolsa olardıń ámelge asırılıwın támiyinleytuǵın qararlar hám biylikler islep shıǵadı. Tiyisli mámleketlik uyımlar nızamlardıń ámelge asırılıwın qadaǵalaydı. Úshinshisi, siyasiy-hákimshilik qurallar. Mámleket hákimiyat iyesi bolǵanlıqtan óz siyasatına tiykarlanıwdı óz organlarınıń kúshi menen támiyinleydi. Mámleket joqarı institut esaplanar eken, onıń qararları hám buyrıqlarına hámme boysınıwı kerek boladı. Hákimshilik usıl járdemshi usıl esaplanadı, ol bazar sistemasında jaqsı nátiyje bermegenlikten sheklengen halda qollanıladı.
Ekonomika bir pútin bolar eken ekonomikalıq siyasat ta birew boladı. Biraq mámleketlik siyasattıń anıq baǵdarları bar. Olar tómendegilerden ibarat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
