Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Qadaǵalaw sorawları

1. 
   Pul sisteması hám onıń strukturalıq bólimleri haqqında túsinik beriń.
   
2. 
   Puldıń qádirin (qunın) qanday faktorlar belgilep beredi?
   
3. 
   Puldıń túrlerin sanań hám olarǵa xarakteristika beriń.
   
4. 
   Pul massası hám pul agregetları haqqında túsinik beriń.
   

5. 
   Pul aylanısınıń mazmunın túsindiriń.
   
6. 
   Aylanıs ushın zárúr bolǵan puldıń muǵdarı qanday faktorlarǵa baylanıslı?
   
7. 
   Pul aylanısı nızamınıń mazmunın túsindirip beriń.
   
8. 
   Kredittiń mánisi, zárúrligi hám wazıypaların túsindiriń.
   
9. 
   Kredit beriwdiń principlerin sanań hám olarǵa xarakteristika beriń.
   
10. 
    Kredittiń túrlerin sanap, olarǵa xarakteristika beriń.
    
11. 
    Bank sisteması haqqında túsinik beriń. Oraylıq hám kommerciyalıq banklerdiń wazıypaların túsindirip beriń.
    
12. 
    Ózbekstanda milliy valyutanıń turaqlılıǵın bekkemlew baǵdarında ámele asırılıp atırǵan ilajlar haqqında túsinik beriń.
    

Tapsırmalar

1. 
   Ózbekstan Respublikasında pul aylanısın turaqlastırıw boyınsha sáwbetlesiw shólkemlestiriw.
   
2. 
   Satılǵan tovarlar summası 150 mln dollor bolıp, sonnan 50 mln dollor múddeti kelgen qarızlar hám basqada tólemler 40 mln dollor. Puldıń aylanıs tezligi 7 ge teń bolǵanda aylanıs ushın zárúr bolǵan puldıń muǵdarın anıqlań?
   
3. 
   Klient bankden alǵan 15 mln.sum muǵdarındaǵı kreditti bir jıldan soń 18 mln. sum etip qaytardı. Procent stavkasın anıqlań?
   

20. TEMA. BAZAR EKONOMIKASÍN TÁRTIPKE SALÍWDA MÁMLEKETTIŃ ROLI

1. 
   Mámlekettiń milliy ekonomikanı tártipke salıwdaǵı roli haqqındaǵı
   

teoriyalar

Milliy ekonomikanıń nátiyjeliligi kóp faktorlı kórsetkish bolıp, bunda nátiyjeliktiń erisilgen dárejesi hár tárepleme ekonomikadaǵı mámleket yamasa bazar sistemasınıń tutqan roline baylanıslı bolıwı múmkin.
Sebebi joqarı nátiyjelikke, birinshiden, bazardı tártipke salıw usılları arqalı; ekinshiden, ekonomikanı tek bir oraydan sanalı túrde oraylastırılǵan basqarıw jolı menen; úshinshiden, tákirar islep shıǵarıw processinde mámlekettiń aralasıwı hám bazar usılların birlestiriw arqalı erisiledi. Búgingi kúni respublikamızdıń milliy ekonomikasınıń rawajlanıwı ushın kóbirek úshinshi jol tán esaplanadı.
Ekonomikalıq rawajlanıw tariyxında birinshi ret mámlekettiń ekonomikadaǵı roli máselesi A.Smit tárepinen ilimiy tiykarda islep shıǵılǵan.
Onıń “Xalıqlar baylıǵınıń tábiyatı hám sebeplerin izertlew haqqında” (1776-jıl) kitabında bazar sistemasınıń ózin-ózi basqarıwshı sistema ekenligi hám onıń “kózge kórinbes qol” járdeminde basqarılıp turılatuǵınlıǵı haqqındaǵı pikir keltirilgen.
Ol óndiriwshilerge ekonomikalıq erkinlik beriwdiń hám ekonomikaǵa mámlekettiń aralasıwın sheklep qoyıwdıń táreptarı boldı. Sebebi A.Smit bazar ekonomikası óndiriwshilerdi joqarı payda alıw maqsetinde ekonomikalıq xızmet júrgiziwge iytermeleydi, payda alıwdıń tiykarǵı shárti bolsa jámiyetlik talaplardı qanaatlandırıwdan ibarat, demek, óndiriwshi óziniń jeke máplerin qanaatlandırıw ushın jámiyetlik máplerge xızmet etedi dep esapladı.
A.Smittiń “Tınısh qoyıw” teoriyası, 1929-1933-jıllarda bazar ekonomikasına tiykarlanǵan, derlik barlıq mámleketlerdi óz ishine qamtıp alǵan ekonomikalıq krizis


dáwirinde kritikaǵa ushıradı. Ekonomikalıq krizis hám massalıq jumıssızlıq mámlekettiń ekonomikalıq processlerge aralasıwın kúsheyttiriwdi talap etti.
Mámlekettiń ekonomikadaǵı rolin arttırıw máselesi Dj.M.Keynstiń “Jumıs penen bántlilik, procent hám puldıń ulıwmalıq teoriyası” (1936-jıl) atlı kitabında óz kórinisin tapqan. Bul kitapta avtor mámleket fiskal hám kreditli tártipke salıw qurallarınan paydalanıp, jámiyettiń jalpı talabın qollap-quwatlawdı hám xalıqtıń jumıs penen bántliligin támiyinlew zárúrligin dáliyiledi. Ol bazar ekonomikasın mámleketlik retlestiriw zárúrligin dáliyllep berdi. Keynsti “aralas ekonomikanıń” atası dep aytıwǵa boladı. Onıń ekonomikalıq táliymatları 1929-1933-jıllarda Amerikadaǵı ullı depressiyalar dáwirinde júzege keldi. Bul dáwirde AQShta óndiris kólemi yarım esege shekem qısqardı, al jumıssızlar sanı bolsa xalıqtıń 7 bólegin quradı. Bunday jaǵdayda ekonomikanı qutqarıwdıń eń áhmiyetli jollarınan biri mámleketlik retlestiriw ekenligi kórsetip berildi.
Ulıwma alǵanda joqarıda kórip ótilgen táliymatlardıń hámmesi de ózleriniń kóz-qarasınan kelip shıǵa otırıp, bazar ekonomikasın retlestiriwge baha bergen teoriyalar esaplanıp, olardıń hár qaysısı da tariyxıy rawajlanıwdıń belgili basqıshlarında óziniń ámeliy paydalanılıwına iye boldı.
Házirgi waqıtta xojalıq mexanizmindegi mámleketlik sektor hám bazar elementleriniń óz-ara salıstırmasına muwapıq, rawajlanǵan mámleketlerde “aralas ekonomika”nıń bir neshe modellerin ajıratıp kórsetiw múmkin: