Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Liberal (amerikalı) model– bul modelge jeke menshik, óndiris, sawda, investiciya, jumıs kúshinen paydalanıw tarawlarında bazar-báseki mexanizminiń ústunligi hám sociallıq differenciaciyanıń joqarı dárejesi tán boladı. Húkimet ekonomikanı makro hám mikro dárejede nızamlar shıǵarıw arqalı salıq hám pul- kredit siyasatın alıp barıw, básekini rawajlandırıw, monopoliyalardıń ústinligin sheklew, xalıqtıń ayırım sociallıq toparlarınıń máplerin qorǵaw sıyaqlı maqsetlerde tártipke saladı. Bul model AQSh, Ullı Britaniya, Avstraliya, Jańa Zelandiya mámleketleri ushın tán bolıp, házirgi waqıtta Irlandiyanıń ekonomikalıq sisteması málim dárejede usı modelge jaqınlaspaqta.
Sociallıq-bazar xojalıǵı modeli (Germaniya) – bul model básekige tiykarlanǵan bazar mexanizmi rawajlanǵan sociallıq infrastrukturaǵa iye bolǵan bazar xojalıǵın ózinde sáwlelendiredi. Bul model tártipke salınbaytuǵın kapitalizm (bazar) sharayatında jámiyettegi sociallıq qorǵawǵa mútáj qatlamlardı (kem támiyinlengenler, jumıssızlar, jaslar, kishi hám orta firmalar) turaqlı túrde qollap- quwatlawdı názerde tutadı. Mámleket jeterli dáramat dárejesin óz betinshe támiyinley almaytuǵın sociallıq toparlardıń ekonomikalıq abadanshılıǵın támiyinlewde keń kólemli minnetlemelerdi óz juwapkershiligine aladı.
Shved modeli – bul modelde sociallıq konsensusqa erisiw maqsetinde dáramatlardı keń kólemde qayta bólistiriw tiykarında sociallıq kepilliklerdi támiyinlewge erisiledi. Bul maqsetke erisiwde ulıwma jámiyetlik mápler hám jeke sektordıń máplerin muwapıqlastırıwǵa járdem beretuǵın kásiplik awqamları hám túrli “erkin birlespeler” áhmiyetli orın iyeleydi. Bul process isbilermenler hám kásiplik awqamlardıń kelisimleri hámde siyasiy kúshlerdiń pikirleri quralında ámelge asırıladı. Bunnan tısqarı, bul model ekonomikalıq qararlardıń túrli toparlardıń qarama-qarsılıǵı hám maqsetlerin mámlekettiń aktiv qatnasıwında muwapıqlastırılıwı arqalı ámelge asırılıwı sebepli “korporativ model” dep te ataladı.