Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Алифбони ўзгартирилиши. Совет ҳокимиятининг дастлабки ўн йилликларида Ўзбекистонда имло 3 марта ўзгартирилди. Бу ҳолат туб аҳолини саводсиз қилишга, унинг асрий қадриятларидан маҳрум қилиб, совет маданияти руҳида тарбиялашга ҳамда руслаштириш сиёсатини амалга оширишга мўлжалланган эди. Юртимизга ислом дини кириб келгач, асарлар араб алифбосидаги эски ўзбек тилида ёзилган эди. Яссавий, Саккокий, Лутфий, Навоий, Бобур каби шоирлар 500-800 йиллар олдин ўзбек тилида, араб имлосида асарлар ёзган. Болшевиклар эса бу адабиётдан воз кечиб, совет адабиётини ва пролетар маданиятини яратишга интилганлар.
1921-1922 йилларда дастлаб араб имлоси ислоҳ қилиниб, анча соддалаштирилди. Сўнг ўзбек ёзувини лотинлаштириш масаласи кун тартибига қўйилди. 1929 йил май ойида Самарқандда ўтган Ўзбекистон адиблари, имлочилари ва етакчи зиёлилари конференциясида ўзбек ёзувини араб графикасидан лотин графикасига ўтказиш ҳақида қарор қабул қилинди. Қарор 1929 йил 10 августда ЎзССР Маориф халқ комиссарлиги ҳайъати томонидан тасдиқлангач, 1929 йил 1 декабрда Ўзбекистонда араб алифбосидан лотин ёзувига ўтилди. Бироқ кўп ўтмай ёзувни лотинлаштириш учун сарфланган катта маблағлар бекор кетиб, кириллицага ўтказиш тўғрисида янги қарар қабул қилинди. 1940 йил 8 майда бўлган ЎзССР Олий Совети III сессиясида математик олим Тошмуҳаммад Қори-Ниёзийнинг маърузаси бўйича лотин ёзувидан кирилл (рус графикси) имлоси асосидаги ўзбек ёзувига ўтиш тўғрисида қарор қабул қилинди.
Ўзбекистондан ташқари Ўрта Осиё республикалари ва Озарбайжон ҳам рус графикасига ўтказилди. Совет ҳокимияти лотин графикасига ўтиш орқали араб тилида яратилган ислом дининг асоси Қуръони карим ва ҳадисларга ҳамда бошқа китобларни йўқотишни кўзлаган бўлса, кириллицага ўтиш асносида туркий тилли совет республикаларини лотин имлосидан фойдаланаётган Туркия ва бошқа давлатларнинг таъсиридан сақлаб қолмоқчи, ўзбек халқи билан қардош турк халқи ўртасидаги алоқаларни йўқотмоқчи бўлди. Шунингдек, Ўзбекистон ва совет Шарқидаги республикаларни руслаштириш жараёни ўзининг сўнгги босқичига қадам қўйди.

• 
  1929 йилда араб имлоси асосидаги ўзбек ёзуви тугатилиб, лотин графикасига ўтилди. 1940 йилда кирилл-рус алифбоси негизига қурилган ёзувга ўтилди.