Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Эрон ва қозоқларнинг Ўрта жуз хонлигидан 1812 йил Хива хонлигига элчилар келишган. Улар билан чегара хавфсизлиги ва савдо масалаларида келишилди. XIX аср бошларида Афғонистон ва Хива ўртасида элчилик ўрнатилган. Муҳаммад Раҳимхон I Афғонистонда шоҳ Маҳмуднинг иккинчи марта ҳокимиятга келишига ёрдам берган. Эвазига Афғонистон Хива хонлиги савдогарларига Кобул бозорида эркин савдо қилиш ҳуқуқини берган.
Қўқон хонлиги билан муносабатларни Хива хонлиги мустаҳкамлашга ҳаракат қилган. Хивага 1843-1844 йй. Қўқон хонлиги элчилари келишган. Икки давлат ўртасида ҳамдўстлик ўрнатишга ва ўзаро савдо алоқаларини янада ривожлантиришга келишилди.
Хива хони Оллоқулихон (1825-1842) чет эл савдогарларига қулай шароит яратиш учун меъморий обида, Карвонсарой мажмуасини бунёд эттирган. Бу мажмуа 14 гумбазли тим (ёпиқ бозор), карвонсарой ва омборхонадан иборат бўлган. Бозорда Ҳиндистон, Хитой, Эрон, Россия, Бухоро ва Қўқондан келтирилган моллар сотилган. Тим ёзда савдо учун қулай ва салқин бўлган. Карвонсарой эса 2 қаватли бўлиб, 105 ҳужрали эди. Хива хонлигининг анори, қовуни, узуми, нашватиси, анжири ва ўриги чет давлатларда машҳур бўлган.
Хива-Россия муносабатларида муҳим жиҳат - ўзаро савдодан икки давлат ҳам бирдек манфаатдор эди: Хива савдогарлари учун Россияга борадиган савдо йўллари хавфсиз эди; Россияда ишлаб чиқарилган тайёр истеъмол молларига Хива хонлигида эҳтиёж баланд эди. Россия Хива хонлигига ўз маҳсулотларини сотадиган бозор деб қарар эди. Чунки: 1) Россия маҳсулотлари Европа товарлари билан рақобат қила олмаётган бир даврда бу «бозор» жуда муҳим эди; 2) Хива хонлиги Россия саноати учун арзон хомашё етказиб берувчи ўлка ҳисобланарди.
Хивадан Россияга пахта, ипак, бўз, гилам, ҳунармандчилик маҳсулотлари, қуритилган мева олиб борилган. Хива савдогарлари Нижний Новгород ярмаркасида қатнашганлар. Россиядан Хивага металл, тўқимачилик маҳсулотлари, рангли бўёқлар, мўйна терилари, қурол келтирилган. Бироқ, Хива-Россия ўртасида яхши қўшничилик муносабатларига тўсқинлик қилган омиллар: савдо карвонларига ҳужум хавфининг мавжудлиги, икки давлат ҳам Кичик жуз қозоқларини ва қорақалпоқларни ўз фуқаролари деб ҳисоблашлари. Ҳар икки давлатнинг ўзаро савдодан олинадиган бож ҳажми масаласида узоқ вақт бир тўхтамга кела олмаганликлари билан боғлиқ эди.