Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Бухоро-Хива муносабатлари. Абулғози 1663 йил ҳокимиятни ўғли Анушахонга топширди. Анушахон даврда Бухоро-Хива муносабатлари янада кескинлашди. Анушахон қўшини бир неча марта Бухоро хонлигига юришлар қилиб Самарқандни эгаллади, бироқ 1685 йил Ғиждувон яқинидаги жангда Хива қўшинлари тор-мор этилди. Бухоро хони Субҳонқулихон Анушахонга қарши Хивада фитна уюштирди, Анушахон 1686 йил тахтдан туширилади. Субҳонқулихон Хивада ўз тарафдорларидан фитначи гуруҳ уюштиради. Бунинг оқибатида Хива хонлигининг сиёсий ҳаёти янада мураккаблашди. Хонлик зиддиятлар, қарама-қаршиликлар гирдобида қолди. Қишлоқлар ва экинлар харобага айланди.
Шерғозихон (1714-1728) даврида Бухоро хони Абулфайзхон Хива хонига қарши оролликларни қарши гиж-гижлай бошлади. Натижада Оролбўйи Хивадан ажралиб чиқди. Хива хонлигида бошланган кураш гоҳ у томон, гоҳ бу томоннинг устунлиги билан то Шерғозихон вафот этгунига қадар давом этди. Қабилалар ўзаро келишмагач, тахтга Қозоқ хонлигидан чингизий султонларни ўтқазиш бошланди. 1728 йил тахтга ўтқазилган Элбарсхон (1728-1740) уларнинг биринчиси бўлди.
Сиёсий беқарорликдан фойдаланган Эрон шоҳи Нодиршоҳ 1740 йил Хивани босиб олди. Нодиршоҳ Хивага ўз одамини ҳоким этиб тайинлаб, Эронга қайтади. Хивада Эрон бошқарув тизими ўрнатилиб, аҳолига «моли омон» солиғи солинади. Бироқ ички низолар тўхтамаган. Тахт учун қабилараро кураш бошланди, тахтга атайин чингизий хонларни ўтқазиш давом этди, бу ҳодиса “хонлар ўйини” дейилди. Хонлар амалда иноқлар қўлида итоаткор бўлиб қолди. Хивада ўзаро ички курашларда маълум муддат туркман ёвмутлари устун келиб турди. Ички бошбошдоқлик Қўнғирот қабиласи ҳокимиятга келгунга қадар давом этди.
Иноқ (туркийча-ишонч) - Марказий Осиёда XI-XVIII асрларда ҳукм сурган сулолалар салтанатида «маслаҳатчи», “амалдор”, «вазир» маъносини англатган.


Шаҳарлар. Хива хонлигида Хива, Кўҳна Урганч, Янги Урганч, Вазир каби ўнлаб шаҳарлар бўлган. Улардан энг қадимийси Хива шаҳри бўлиб, у “Минг гумбаз шаҳри” номи билан машҳурдир. XIX аср биринчи ярмида Хива шаҳрида 2 та хон саройи, 17 та масжид ва 22 та мадраса бўлган. 1997 йил унинг 2500 йиллиги нишонланди, бу ҳақда ЮНЭСКО 1995 йил қарор қабул қилган эди. Хива шаҳри мил. ав. V асрда бунёд этилганидан буён машҳурлиги Шарқ билан Ғарбни боғловчи савдо йўли ўтганлиги билан изоҳланади. Хива шаҳри XVII аср биринчи чораги (бошлари)дан - 1920 йил февралгача Хива хонлигининг пойтахти бўлган.