Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

3. XVIII аср иккинчи ярми - XIX аср биринчи ярмида
Хива хонлигида Қўнғиротлар сулоласи бошқаруви


Қўнғиротлар сулоласи ҳокимиятга келиши. Хива хонлигида кучли марказий ҳокимиятни барпо этиш учун XVIII асрнинг 60-йилларидан бошлаб қўнғирот (йирик ўзбек уруғларидан бирининг номи) қабиласи бошлиқлари ҳокимиятга кела бошлади. Қўнғирот қабиласи йўлбошчиси Муҳаммад Амин йирик зодагонлар ва руҳонийлар мададига таяниб 1761 йил иноқлик лавозимига кўтарилди.
Муҳаммад Амин туркманларнинг ёвмут ва човдур қабилаларига қарши кураш олиб борган, бироқ у дастлаб енгилиб Бухорога Дониёлбий оталиқ ёнига кетади. Туркман қабилалари Хоразмни эгаллаб, Ҳазорасп, Хонқа, Урганч, Кат, Шоҳобод шаҳарларини хонавайрон қилади. Очарчилик ва вабо тарқалиб, ўзбеклар Оролбўйлари ва Бухорога кетишга мажбур бўлади.
Муҳаммад Амин иноқ 1770 йил Бухородан қайтиб келиб ёвмутларни Хоразмдан ҳайдаб чиқарди. У маҳаллий бекларни ҳам бўйсундирди ва ҳокимиятни қўлга олди. 1770 йил Қўнғиротлар сулоласи ҳукмронлиги ўрнатилди. Бу сулола чингизийлар авлодига мансуб бўлмаганлиги сабабли тахтда аввалги сулола вакилларини сақлаб келди. Улар аслида сохта хонлар бўлиб, амалда ҳокимиятга эга бўлмаган.
Муҳаммад Амин (1770-1790) ўз қабиласининг фаол қатламига, савдогарлар ва руҳонийлар мададига таяниб ҳамда туркман қабилаларининг ўзаро низоларидан фойдаланиб нисбатан сиёсий осойишталик ва иқтисоднинг кўтарилишини таъминлади. Бошқа юртга қочиб кетганлар қайтиб кела бошлади.
Аваз Муҳаммад иноқ (1790-1804) даврида Хива хонлиги иқтисодий жиҳатдан анча мустаҳкамланди. Муҳаммад Амин ва ўғли Аваз ҳам ҳокимиятни иноқ унвонида бошқарган, ҳокимият амалда иноқ ва махсус кенгаш томонидан бошқарилган. Авазнинг ўғли Элтузар 1804 йил ўзини хон деб эълон қилди. Қўнғиротлар сулоласи Хива хонлиги тахтини 1804 йил расман эгаллади. Бу сулола 1920 йилга қадар Хива хонлигини идора қилди. Элтузархон (1804-1806) марказлашган давлат сиёсати юритиш учун ҳаракат қилди. Бироқ у 1806 йил Хива-Бухоро урушида ҳалок бўлди.