Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Муҳаммад Раҳимхон I (1806-1825) Элтузархоннинг укаси бўлиб, у ҳалок бўлгач тахтга ўтирди. У Хива хонлигини сиёсий жиҳатдан бирлаштиришга киришди. Шунингдек туркманларни бўйсундириш етакчи ўринга чиқди ва бирин-кетин бўйсундира бошлади. Бўйсунишни истамаган ёвмут қабиласи Хуросонга кўчиб кетди. Бироқ Эрон тазйиқи туфайли ва яйлов топилмагани учун яна қайтиб келди. Ёвмутлар тақдири Хива билан узил-кесил боғланиб, хонлик фуқаролари таркибига олинди. Уларга ҳам солиқ тўлаш ва навкар юбориш мажбурияти юкланди. Ёвмутлардан энг жанговар отлиқ ҳарбий қисм тузилди.
Муҳаммад Раҳимхон I ўзбек ва туркманлардан тузилган “хон навкарлари” дейилган мунтазам қўшинга таяниб йирик зодагонлар ва рақибларини бўйсундирди. Оролбўйи зодагонлари гуруҳи Муҳаммад Раҳимхон I га душманлик руҳида бўлиб, қаттиқ қаршилик кўрсатди, уларнинг қашилиги 1811 йил синдирилди. Хива хони қорақалпоқларни ҳам бўйсунишга мажбур этди.
Муҳаммад Раҳимхон I даврида Хива хонлиги сиёсий жиҳатдан бирлаштирилди, ҳудудлари янада кенгайди, мамлакатда нисбий барқарорлик таъминланди. У ободончиликка алоҳида эътибор берди, каналлар қаздириб, экин майдонларига сув чиқартирди, мадраса ва масжидлар қурдирди, ичкилик ва бангиликни тақиқлади. Илм аҳлига ҳомийлик кўрсатди, олим, шоир ва донишмандлар билан суҳбатлар ўтказиб турди.
Навкар – отлиқ аскар.


4. XIX аср биринчи ярмида Хива хонлигининг ташқи сиёсати
Хиванинг Осиё давлатлари билан алоқалари. XIX аср 1-ярмида Хива хонлигининг Бухоро, Қўқон, Афғонистон, Эрон, Ҳиндистон ва Туркия билан савдо-элчилик алоқалари ривожланди. Бунга сабаб: 1) Хива хонлиги ҳудуди ўрта осиёлик савдогарлар ва Ҳажга борувчиларнинг Каспий орқали Макка ва бошқа шаҳарларга ўтиш манзилгоҳига айланганлиги. 2) чет давлатлар билан савдони ривожлантириш хазинага яхши даромад келтираётганлиги эди.
Хива - Бухоро муносабатлари ҳар доим ҳам силлиқ кечмаган. Хива хони Муҳаммад Раҳимхон I Бухоро амирлиги билан элчилик алоқаларини қайта тиклашга ва икки давлат ўртасида савдони ривожлантиришга ҳаракат қилган. Хивага 1811-1812 йй. Бухородан Ўрозбой Жўра ва Аваз Мурод ясовулбоши бошчилигида элчилар келган. Муҳаммад Раҳимхон I бунга жавобан Бухорога Ҳасан Мурод оталиқ бошчилигида элчилар ва савдо карвонларини юборган.
Айни пайтда бу икки давлат манфаатлари Марв вилоятида тўқнаш келган. Марв Ўрта Осиё давлатларини Эрон билан боғловчи савдо йўлида жойлашган эди. XIX аср биринчи ярмида бу икки давлат ўртасида бир неча бор ўзаро урушлар юз берган. Муҳаммад Раҳимхон I Марвни 1822 йил Бухородан қайтариб олган. Ўзаро урушларга қарамай, савдо алоқалари тўхтаб қолмаган.