Davlatchiligining yuksalishi. Amir temur va temuriylar davlatining ichki hayoti

Ilm-fan ravnaqi. 
Vatanimiz tarixida Uyg’onish davrining ikkinchi bosqichi Amir Temur 
va temuriylar davriga to’g’ri keladi. Bu davrda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti bilan 
birliqda uning ma’naviy-madaniy hayotning ham gurkirab rivojlanishiga, ilm-urfon, adabiyot va 
san’at sohalarining o’sishiga, bu soha olimlarining iste’dodi va ijodining kamol topishiga qulay 
shart-sharoitlar yaratildi. Bu o’rinda Amir Temur, Shohrux Mirzo, Ulug’bek, Boysunqur Mirzo, 
Sulton Husayn, Bobur Mirzo singari Ulug’ hukmdor siymolarning shaxsiy ibrati tahsinga 
loyiqdir. 
Amir Temur o’z mamlakatining ilmu-urfon, madaniyat va san’at ahliga xorijiy ellardan 
ko’plab hunar-kasb ahllarini, me’moru naqqoshlarini, olimu fozillarini oldirib kelib, ularga qulay 
shart-sharoitlar yaratib berib, ularning bilimi, tajribasi va iste’dodini ishga solib, hayratomuz 
ulug’vor bunyodkorlik va ijodkorlik ishlarini ro’yobga chiqardi. Bu davrda bunyod etilgan 
betakror me’moriy obidalar, osori-atiqalar, yuksak san’at asarlari, ilmiy-madaniy meros 
namunalari bunga yorqin dalil bo’la oladi. Amir Temur salohiyatining ajoyib ifodasi bo’lgan 
«Tuzukot»da sohibqironning ilm-fan, ma’rifat ahliga har doim alohida e’tibor berganligi va har 
bir muhim ishni amalga oshirishda ularga qat’iyan suyanganligi qayta-qayta ta’kidlab o’tilgan. 
Amir Temur davrida yashab ijod qilgan allomalardan Jaloliddin Turonshoh (vafoti 1385), 
Bahovuddin Naqshband (vafoti 1389), Xoja Hofiz Sheroziy (vafoti 1389), Xoja Kamol 
Xo’jandiy (vafoti 1391), Allomai Taftazoniy (vafoti 1392) va boshqalarni eslash kifoyadir.
Movarounnahrda, xususan, Samarqandda ilm-fan va san’atning taraqqiyotida Ulug’bek va 
uning atrofida yig’ilgan olimlarning o’rni va hissasi nihoyatda buyukdir. Ulug’bek farmoni bilan 
bunyod etilgan Samarqand, Buxoro, G’ijduvon shaharlardagi madrasalarda Qur’on, hadis, tafsir, 
fiqh (din va shariat qonun-qoidalari), riyoziyot (matematika), handasa (geometriya), jo’g’rofiya 
(geografiya), ilmu aruz (poetika), arab tili kabi dunyoviy ilmlar ham o’qitildi. Hatto, Buxoro 
madrasasining darvozasiga: «Bilim olish har bir musulmon ayolu erkakning burchidir», degan 
kalima yozib qo’yilgan. Ulug’bekning Samarqanddagi madrasasi ikki kavatli, 50 hujrali bo’lib, 
har bir hujra 3 xona: qaznoq (omborxona), yotoqxona va darsxonadan iborat bo’lgan. Tarixiy 
ma’lumotlarga qaraganda, madrasada 100 dan ortiq talaba istiqomat qilgan va ta’lim olgan. Mad-
rasada zamonasining iqtidorli olimlaridan Mavlono Shamsuddin Muhammad Havofiy yetakchi 

---

16 
mudarris bo’lgan. Mashhur olimlardan Qozizoda Rumiy, G’iyosiddin Jamshid Koshiy hamda 
Mirzo Ulugbekning o’zi va uning shogirdi Alouddin Ali Qushchilar turli fanlardan dars 
berganlar. Ayrim ma’lumotlarga qaraganda, madrasada ilmi hay’at (astronomiya) darsini 
Qozizoda Rumiy o’tgan. 
Ulug’bek farmoyishi bilan qurdirilgan rasadxona o’z davrining akademiyasi bo’lgan. Shu 
asosda 1429 yil Samarqandda Mirzo Ulug’bek tomonidan