Davlatchiligining yuksalishi. Amir temur va temuriylar davlatining ichki hayoti

xattotlik
(arab. – husnixat yozuvchi), 
kalligrafiya – yozuv (xat) san’ati, kitob ko’chirish hamda me’moriy inshootlar, badiiy 
buyumlarning kitobalirini yaratish kasbidir. Yozuvning paydo bo’lishi natijasida yuzaga keldi. 
Ayniqsa, arab yozuvining keng tarqalishi tufayli xattotlikning rivojlanishi jadallashdi. Sharqda, 
jumladan, O’rta Osiyoda kitob bosish vujudga kelguniga qadar qo’lyozma kitob tayyorlash, 
ularning nusxalarini ko’paytirish (matn ko’chirish) bilan xattotlar shug’ullangan. Xattotlik 
san’atiga bag’ishlangan ko’plab risolalar 10 xil asosiy xat uslublari (nasx, kufiy, muxakkak, 
nasta’liq, suls, tavqe, ta’liq, devoniy, riko, rik’iy) mavjudligi haqida darak beradi. XV asrdan 
kitob ko’chirish (fors, eski o’zbek tillari)da nasta’liq xati rasm bo’lgan. Xattotlar ko’proq 
saroylarda, ayrim amaddorlar huzurida guruh bo’lib ishlagan. Xattotlik Markaziy Osiyoda 
Temuriylar, SHayboniylar va so’nggi sulolalar (ashtarxoniylar, mang’itlar) davrida yuksak 
darajada taraqqiy etgan. Temuriy shahzodalar Ibrohim Mirzo (1394-1435, Shohrux ikkinchi 
o’g’li), Boysung’urMirzo (1397- 1433, Shohrux Mirzo o’g’li), Badiuzzamon Mirzo (1458-1515, 
Husayn Boyqaroning to’ng’ich o’g’li) va boshqalar xattotlikka homiylik qilish bilan birga o’zlari 
bu san’at turi bilan shug’ullangan. Jumladan, Ibrohim Mirzo olti xil xatda tengi yo’q xattot 
bo’lgan. Shuning uchun ayrim masjid va madrasalar peshtoqiga o’z qo’li bilan kitobalar ham 
yozgan. Temuriy shahzoda Boysung’ur Mirzo Hirotda tashkil qilgan kutubxonada musavvir, 
naqqosh va boshqa ustalar bilan bir qatorda 40 dan ortiq xattotlar qo’lyozma kitoblar tayyorlash, 
yaroqsiz holga kelganlarini ta’mirlash bilan mashg’ul bo’lgan. Zahiriddin Muhammad Bobur 
(1483-1530) esa yangi xat va alifbo «Xatti Boburiy» ixtirochisidir. Kitobat san’ati bilan bir 
qatorda binolarning kitobalari, qabrtoshlardagi bitiklar va buyumlarda xattotlik keng 
qo’llanilgan. Amir Temur davrining yetuk xattotlaridan biri Mir Ali Tabriziy (1330-1405) nash 
va ta’liq xati uslublari asosida nasta’liq xatini kashf qilgan. ). Amir Temur va Shohrux Mirzo 
xizmatida bo’lgan. Nasta’liq xatining qonun-qoidalari bayon etilgan risola yaratgan, ko’plab 
shogirdlar tayyorlagan. U ko’chirgan qo’lyozmalar, jumladan, Kirmoniyning «Xumoy va 
Humoyun», «Kamolnoma», «Ravzat al-anvar» dostonlari (1396, Britaniya muzeyida), 
Sa’diyning «Kulliyot»i, «Bo’ston» asari (1377), Nizomiy va Dehlaviyning «Xamsa»lari (Eron 
milliy kutubxonsida) va qit’a (mumtoz adabiyotda lirik janr) lar (1 donasi Sankt-Peterburgdagi 
Rossiya milliy kutubxonasida) bizgacha yetib kelgan. Temuriylar davrida Sultonali Mashhadiy 
(1437-1520) «Sulton ul-xattotin» («Xattotlar sultoni») va «Qiblat ul-kuttob» («Kotiblar qiblasi») 
nomli yuksak unvonlarning sohibi bo’lgan. Xattotlik san’atida o’ziga xos maktab yaratgan 
Sultonali Mashhadiy nasta’liq xatining mislsiz ustozi, Alisher Navoiy (1441-1501)ning 
kotiblaridan biri sifatida sharaf topgan edi. Bu davrda Alisher Navoiyning shaxsiy kutubxonasida 
11 ta yirik san’atkorlar (Abduljamil Kotib, Darvesh Muhammad Toqiy va boshqalar) xattotlikda 
samarali ijod kilgan. Sultonali Mashhadiy o’z qalamiga sayqal berib, Nizomiy, Farididdin Attor, 
Xo’ja Hofiz, Sa’diy, Xusrav Dexdaviy, Abdurahmon Jomiy, Husayniy (Husayn Boyqaro) va 
boshqa mualliflarning asarlarini kitobot qilgan. Sultonali tomonidan ko’chirilgan 50 dan ziyod 
kitoblar nusxasi bizgacha yetib kelgan.