Буюк Дедактика

1) Яратилиш тарихидан. 3. Бу, албатта, аввало, инсоннинг ўзида ифодаланган. Ахир инсон бошқа жониворларга ўхшаб, оддийгина ҳаёт кечирмасин деб, худо уни яратишдан олдин тантанали йиғин ўтказган; инсоннинг танасини хар ҳолда худо ўз қули билан ясаган ва ўз нафаси билан унга жон киритган.
2) Бизнинг ўз табиатимиздан. 4. Тана тузилишимиз биздаги фазилатларнинг яшаш учун етарли эканлигини кўрсатиб турибди, чунки бизда уч хил яшаш: ўсиш,ҳайвоний, руҳ (ақл) ий хислатлар мавжуд, бўлардан биринчиси танамизнинг ўзига хос, иккинчиси ҳиссиёт ва ҳаракатимиз туфайли буюмларга йўналади, учинчиси эса, фаришталар сингари, танадан ташқарида ҳам яшайверади. Чамаси инсон ҳаётининг бу учинчи, энг юқори босқичини олдингилари жуда хиралаштириб, қоплаб олган, шу туфайли ҳам уни такомиллаштириш учун алохида жой талаб қилинади.
3) Биз бажара­ётган ва бошдан кечираётганларнинг жамидан 5. Биз бажараётган ва бошдан кечираётган нарсаларнинг ҳаммаси шуни кўрсатиб турибдики, биз сўнгги мақсадга бу дунёда эриша олмаймиз, чунки бизнинг ўзимиз сингари моҳиятимизнинг хам бошқа вазифаси бор. Биз­нинг бутун моҳиятимиз, барча ишларимиз, фикр-ўйимиз, гапимиз, ниятларимиз, эришган ва қўлга киритган нарсаларимиз-бўларнинг ҳаммаси юксак мақсад йўлида қўйилган бир қаҲамдир; биз доимо шу йўлдан юриб, илгарилаб борганимиз-борган, лекин ҳеч қачон бу йўлнинг охирига ета олмаймиз. Дастлаб инсон мангуликдаги сингари мавҳум эди, у она қорнида ота қопи томчисидан пайдо бўлади. Шундай экан, бошда инсон нима эди? Шаклсиз ва қуюқ жисм эди. Сўнгра у кичкина чақалоқ шаклига киради, лекин ҳали унда ҳиссиёт ва харакат бўлмайди. Кейинрок она қорнида қимирлай бошлайди ва табиатнинг кучи билан туғилади; секин-аста кўзи очилади, қулоғи эшита бошлайди ва бошқа сезги органлари таракқий этади. Йиллар ўтиши билан ички ҳиссиётлар хам уйғонади, чунки у кўрган, эшитган, сезган нарсаларни тушунадиган бўлади. Сўнгра, нарсаларнинг фарқини кузатиш туфайли фаросат пайдо бўлади. Натижада ирода айрим нарсаларга йўналтирилиб, баъзи нарсалардан нафратланиб, инсон хатти-ҳаракатларини бошҳаради.