Буюк Дедактика

ДИДАКТИКА


1боб


ИНСОН ЭНГ МУКАММАЛ, ОЛИЖАНОБ ВА ЭНГ ГЎЗАЛ МАВЖУДОТДИР


«Ўзинг ўзлигингни билиб ол» деган ҳикматли сўзни осмондан тушган, деб ҳисоблаганлар 1. Бир вақтлар Питтак «ўзинг ўзлигингни би­либ ол» деган ҳикматли сўзни эълон қилганида, донишмандларга мақул тушиб, уни халқ орасида абадийлаштириш мақсадида бу ҳикматли сўзни само юборди деб хисоблаганлар ва уни одамлар жуда кўп тўпланадиган Аполлон Дельф² черковининг пештоқига олтин ҳарфлар билан ёзиб қўйишни буюрганлар. Бу ҳикматли сўзнинг олтин ҳарфлар билан ёзиб қўйилиши донолик ва художўйликдир, уни осмондан тушган, дейилиши уйдирма гап-у, лёкии умуман хақиқатга яқиндир; бу нарса улардан кўра ҳам кўпроқ бизга маълум.
Ва лекин бу сўз аслида осмондан тушган. 2. Ахир, Таврот китобда айтилган гаплардан: “Эй инсон, мени билиб олишга интилсан, сен ўзингнинг ҳам ким эканлигингни билиб оласан» деган маъно келиб чиқмайдими? Бу ерда мен - абадийлик донолик ва фароғат демакдир, ўзинг-менинг мавжудотим, менинг қиёфам, менинг ҳузур-ҳаловатим демакдир³.

1 «Буюк дидактика”нинг педагогиканинг асосий масалалари Я. А. Коменскийнинг ички қарама-каршиликлар курашидан иборат принципиал фикрлари ифодаланади. Бу бобларда, бир томондан, инсоннинг яратилиши ва тақдири ҳақида биз учун мутлақо номақбул бўлгак христианча диний тасаввур ва умуман табиат ҳақида, хусусан инсоннинг тақдир ҳақида кадимги диний дунёҳараш; иккинчи томондан, инсоннннг қадр-қиммати ҳақида гуманистик фикрлар хеч қандай ички боғланишларсиз, аралашнб кетган. Гуманистик фикрлар Коменский педагогик ғояларининг асосий моҳиятини ташкил этади. Бу фикрларни асослаш учун илоҳий китобдан далиллар келтиришни ўша давр шароити тақозо этган.

² Дельфдаги Аполлон черкови бир қанча майда-майда шаҳар-давлатчаларга бўлниб кетган қадимги грекларни бирлаштириб турувчи жой эди. Бу черков ўзининг башорат қилиб айтилган доно васиятлари билан шуҳрат қозонади, шунинг учун ҳам унга одамлар жуда кўп келар эди.
³ Қадим замонда яшаган донишманднинг «ўзингнинг ким эканлигингнил билиб ол» деган ҳикматли сўзини Коменский сунъийлаштириб, худони билишнинг жуда муҳимлиги ҳақидаги христиан динининг ақидаларидан бирига айлантиради.