Буюк Дедактика

5.Исо-одамнинг намунаси инсон мангулик учун яратилганини кўрсатиб турибди. 9. Бу-айниқса биз христианларга аниқ, чунки инсонларда сўниб кетган худо руҳини қайта тиклаш учун осмондан тушган, жонли худонинг боласи Инсоннинг намунаси буни яққол кўрсатиб
турибди. Ахир, она қорнида пайдо бўлиб, сўнгра тўғилган Исо инсонлар орасида турди; сўнгра вафот этди, қайта тирилди ва самога кўтарилиб кетди. У энди мангу яшайди. Аслида Исо бизнинг бобомиэдир (Евр, VI, 20), бироҲарлар орасида тўнгичидир (Римл, VIII, 29). Умматларнинг бошлиғидир (Эфес.,1,22), худо қиёфасида қайта тириладиганларнинг дастлабкисидир {Римл., VIII, 29). Шундай қилиб, Исо бу ерда абадий қолиш учун эмас, балки ўз вазифасини ўтаб, мангуликка кетиш учун туғилган эди, шундай экан, унинг умматлари бўлган бизларга ҳам бу дунёда қолиш ҳукм қилинмаган, балки бошқа жойга кўчиб ўтиш лозим бўлади.
Инсоннинг учала макони. 10. Шундай қилиб, ҳар биримизга уч марта яшаш ва ҳаёт кечириш учун учта макон (она қорни, ер юзаси, кўк гумбази) тайинланган. Биринчи жойдан иккинчисига туғилиш орқали, иккинчисидан учинчисига ўлиш ва қайта тирилиш орқали ўтилади, инсон учинчи маконда мангу яшайди. Биринчи маконда оддий ҳаракат ва сезгилар билан ҳаёт эндигина бошланади; иккинчисида - яшаймиз, харакатлар қиламиз, ҳис-туйғу ва ақл пайдо бўла бошлайди; учинчисида - ҳар томонлама тўлиқ камолотга эришилади.²
Ва уч ҳаёт. 11. Биринчи ҳаёт, яъни она қорнидаги ҳаёт иккинчиси учун тайёргарликдир, ер юзидаги ҳаёт учинчиси учун, яъни нариги дунё учун ҳозирлик кўришдан иборат. Нариги дунёдаги ҳаёт мангудир. ҳаётнинг биринчи формасидан иккинчисига ва иккинчисидан учинчисига ўтиш қисқа муддатда ва азоб-уқубат билан содир бўлади, чунки жужа тухум пўчоғини ёриб чиқанидек биринчисида йўлдошни ташлаб, иккинчисида танани ташлаб чиқишга тўғри келади. Биринчи ва иккинчи маконлар устахонага ўхшаган жойдир, чунки у ерда яшаш учун инсоннинг танаси она қорнида шаклланади, ер юзида яшаш даврида эса ақллироқ охират (мангулик) учун ҳозирлик кўради, нариги дунё эса униси учун ҳам, буниси учун ҳам юксак камолот ва ҳузур-ҳаловат бағишлайди.


¹ Ўлимни «бошқа жойга» кучиб ўтмоқ деб ҳисоблаш, шунингдек киши ўлгач, кўк гумбазига (осмони фалакка) боради (ҳаранг: 10-§), деб тасаввур қилиш ибтидоий кишиларнинг анимистик (ҳар бир нарсада руҳ бор деб ҳисоблайдиган) дунёҳарашларидан келиб чикқан. Қадимги дунёда яшаган идеалист файласуфлар ва христиан дини ақидалари анимистик дунёҳарашни қайта ўзгартириб ривожлантирди.
² Шу бобнинг 8-параграфига берилган изоқга ҳаранг.