Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

6.2-rasm
Kulisaning burchak tezligini ko’rsatilgan mexanizm holati uchun aniqlaymiz:

Qisqartirilgandan so’ng quyidagi natijani olamiz:
(6.10)
Kulisaning aylanishini PB₃ vektor ko’rsatadi, shartli ravishda tezliklar rejasidan kulisaning B₃ nuqtasiga ko’chirilgan – soat strelkasiga teskari harakatlanadi.
Tezlanishlar rejasiga o’tamiz. tezlik rejasiga o’xshash krivoship masshtabida uni quramiz, unda krivoship B₁ nuqtasining normal tezlanish vektorini tezlanishlar rejasidagi ifodasini mexanizm sxemasidagi krivoship uzunligiga teng qilib olinadi.
Qutb μ dan krivoship B₁ nuqtasining normal tezlanish vektori aylanish markaziga yo’naltirib, ya’ni B₁ nuqtadan A nuqtaga qarab o’tkazamiz. Bu vector yuqorida aytilgandek mexanizm sxemasidagi krivoship uzunligiga teng va parallel bo’ladi, ya’ni pb=//AB. B₂ nuqtaning tangensial tezlanishi nolga teng chunki W₁=const (6.2-rasm).
Kulisaga o’tamiz. Kulisaga tegishli B₃ nuqtaning tezlanishi krivoship B₁ nuqtaning tezlanishidan (yoki tosh B₂ nuqtaning ) va relyativ tezlanish, u koriolis va tangensial tezlanishlar yig’indisidan iborat. Boshqa tomondan kulisaga tegishli B₃ nuqtaning tezlanishi normal va tangensial absalyut tezlanishlar yig’indisidan iborat. Shunday qilib, B₃ nuqtaning tezlanishini topish uchun ikki vector tenglamalardan iborat sistemani echish kerak:

(6.11)
Koriolis tezlanish nazariy mexanikadan ma’lum bo’lgan formula yordamida aniqlanadi. Uning chizmadagi ifodasini, ya’ni vector uzunlikni tezlanishlar rejasiga qo’shish uchun (6.1) va (6.9) va (6.8) larni hisobga olib topamiz

Qisqartirilgandan keyin quyidagi natijani olamiz:
(6.12)
Sistemadagi birinchi vektor tenglamaga asosan grafik qo’shishni bajarib, bu vektorni B₁ nuqtaning tezlanish vektorining oxiridan, ya’ni tezlanishlar rejasida B₁ nuqtadan qo’yiladi.
Koriolis tezlanish vektorning yo’nalishi tezliklar rejasidagi relyativ tezlik vektorining kulisaning burchak tezligi w₃ yo’nalishida 90⁰ ga burib topiladi.
K nuqtadan tangensial relyativ tezlanishning ta’sir chizig’ini kulisaga parallel qilib o’tkazamiz. Endi ikkinchi vektor tenglamaga o’tamiz. Kulisadagi B₃ nuqtaning normal tezlanishi ma’lum formuladan topiladi. Uning chizmadagi ifodasini ya’ni “mm” da vektor uzunlikni, tezlanishlar rejasiga qo’shish uchun (6.8) ni hisobga olib topamiz:

Qisqartirilgandan keyin quyidagi natijani olamiz:
(6.13)
Topilgan vektor oxiridan, ya’ni n nuqtadan ikkinchi vektor tenglamaga asosan kulisadagi B₃ nuqtaning tangensial tezlanish ta’sir chizig’ini mexanizm sxemasidagi kulisaga perpendikulyar qilib o’tkazamiz (6.2-rasm).
Ikkita tangensial tezlanish ta’sir chiziqlarining kesishish nuqtasi: kulisa B₃ nuqtasi tangensial relyativ tezlanish vektorining oxiri va kulisa B₃ nuqtasi tangensial absalyut tezlanish vektorlari hisoblanadi.
Bundan tashqari bu nuqta mexanizm B₃ nuqtasining to’la absolyut tezlanish vektorining oxiri (6.11) vektor tenglamalar sistemasini grafo analitik usulda yechishdan hosil bo’ladi va vektorlar yig’indisi shatundagi B₃ nuqtaning to’la relyativ tezlanishini beradi:
Kulisaning burchak tezlanishini topish uchun tezlanishlar rejasidan foydalanamiz. Bu B₃ nuqtaning tangensial absolyut tezlanishini kulisa uzunligi BC radius-vektorga bo’linganiga teng. Haqiyqiy qiymatlarni uning chizmadagi tezlanishlar rejasi ifodasiga va mexanizm sxemasidagi ifodaga almashtirib, hosil qilamiz:

Qisqartirilgandan keyin quyidagi natijani olamiz:
(6.14)
Kulisa burchak tezlik yo’nalishini nb₃ vektor ko’rsatadi, shartli ravishda tezlanishlar rejasidan mexanizm sxemadagi B nuqtaga ko’chiriladi.
Hozirgi holatda kulisaning burchak tezlanish yo’nalishi soat strelkasiga qarama-qarshi, ya’ni burchak tezlik yo’nalishidek – bu kulisa zvenosini tezlanuvchan harakatlanayotganligini ko’rsatadi.