Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

6.1-rasm
Shatunga o’tamiz. B nuqta krivoshipga tegishli bo’lmasdan shatunga ham tegishlidir, shuning uchun shatundagi B nuqtaning tezlanishini, krivoshipdagi B nuqtaning tezlanishi hamdir. Shatun tezlikda murakkab harakatlanadi, ya’ni uning harakati B nuqtaning ko’chirma ilgarilanma va B nuqta atrofida aylanma harakatdan iborat. Shunday qilib, C nuqtaning shatundagi B nuqtaga nisbatan tezlanishi nisbiy normal va tangensial tezlanishlardan iborat. C nuqta shatunga tegishli bo’lishi bilan birga koromisloga ham tegishli D nuqta atrofida absolyut harakatdagi bu nuqtaning tezlanishi normal va tangensialdan iborat. Shuning uchun, shatundagi C nuqta tezlanishini aniqlash uchun birgalikda ikkita vector tenglamani yechish kerak:

Birinchi tenglamadan shatundagi C nuqtaning B nuqtaga nisbatan normal tezlanishi ma’lum formuladan topiladi. Uning chizmadagi ifodasini, ya’ni vektor uzunlikni “mm” da tezlanishlar rejasiga qo’shish uchun aniqlaymiz (6.1 hisobga olganda);

Qisqartirilgandan keyin olamiz:
(6.6)
Birinchi vektor tenglamaga asosan grafik qo’shishni bajarib, bu vektorni B nuqtaga tezlanish vektorining oxiridan qo’yib, ya’ni, B nuqtadan shatunga parallel ravishda C nuqtadan B nuqtaga yo’nalishida – nisbiy aylanish markaziga (bn₁ 6.1-rasmga) qarab o’tkazamiz. Hosil qilingan vektorning oxiridan ya’ni, n₁ nuqtadan vektor tenglamaga asosan, shatunga perpendikulyar qilib, B nuqtaning nisbiy tangensial tezlanishning ta’sir chizig’ini o’tqazamiz.

Endi ikkinchi vektor tenglamaga o’tamiz koromislodagi C nuqtaning normal tezlanishi ma’lum formuladan topiladi. Uning chizmadagi ifodasini, ya’ni vektor uzunlikni “mm” da tezlanishlar rejasiga qo’yish uchun aniqlaymiz (6.2 hisobga olganda):
Qisqartirilgandan keyin olamiz-
(6.7)
Hosil qilingan vektorning oxirida, ya’ni n₂ nuqtadan ikkinchi vektor tenglamaga asosan, koromisloga perpendikulyar qilib, c nuqtaning nisbiy tangensial tezlanishining ta’sir chizig’ini o’tkazamiz (6.1-rasm). Ikkita tangensial tezlanish ta’sir chiziqlarining kesishgan nuqtasi, shatundagi C nuqta nisbiy tangensial tezlanish vektori va koromislo C nuqta absolyut tangensial tezlanish vektor u kesishgan nuqtasidir. Bundan tashqari, bu nuqta mexanizm c nuqtasining to’la absalyut tezlanish vektori hisoblanadi, grafoanalitik usulda vektor tenglamalar sistemasini yechishdan hosil bo’lgan (6.5) bn₁ va n₁c vektorlar yig’indisi shatundagi C nuqtaning to’la nisbiy tezlanishini beradi: bn₁ ba n₁ c S nuqta tezlanishlar rejasida, tezliklar rejasiga o’xshash vc vektorning o’rtasida joylashgan: vector S nuqtaning absolyut tezlanishi.
Shatun va koromisloning burchak tezlanishlarini topish uchun tezlanishlar rejasidan foydalanamiz. Shatunning burchak tezlanishini nisbiy harakatdagi vektorga bo’lib topamiz. Haqiyqiy qiymatlarni tezlanish rejasi va mexanizm sxemasidagi qiymatlarga almashtirib quyidagicha hosil qilamiz:

Qisqartirilgandan keyin
(6.8)
Shatunning burchak tezlanishi yo’nalishini n₁c vektor ko’rsatadi. Shartli ravishda mexanizm sxemasining C nuqtasiga tezlanishlar rejasidan ko’chiriladi. Berilgan holatda shatunning burchak tezlanishi soat strelkasi bo’yicha yo’naltirilgan burchak tezlik yo’nalishiga qarama-qarshi, bunda shatun sekinlanuvchan harakatlanadi.
Koromisloning burchak tezlanishini C nuqtaning tangensial tezlanishini koromislo uzunligiga teng radiusvektorga bo’lib topamiz (CD-o’lcham ). Haqiqiy qiymatlarni tezlanish rejasi va mexanizm sxemasidagi qiymatlarga almashtirib quyidagini hosil qilamiz:

Qisqartirilgandan keyin:
(6.9)
Koromisloning burchak tezlanish yo’nalishini n₂c vector ko’rsatadi. Shartli ravishda mexanizm sxemasining C nuqtasiga tezlanishlar rejasidan ko’chiriladi. Berilgan holatda koromisloning burchak tezlanishi soat strelkasiga qarama-qarshi yo’naltirilgan, burchak tezlik singari, bunda koromislo tezlanuvchan harakatlanadi.