Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

7-MAVZU: MEXANIZMLAR KINEMATIKASINI TEKSHIRISH USULLARI.
REJA:

1. 
   Mexanizmlar kinematikasining asosiy masalalar va ularni tekshirish usullari.
   

1. 
   Kinematik diagrammalar yordamida mexanizmlar kinematikasini tekshirish.
   

1. 
   Tezlik va tezlanish diagrammalarini qurish.
   

3.1. Ordinatalarni orttirish usuli bilan differensiallash.
3.2. Urinmalar usuli bilan differensiallash.
3.3. Vatarlar yordamida differensiallash.
1. Mexanizmlar kinematikasining asosiy masalasi ishchi zvenolarining holatiga bog’liq ravishda tezligi va tezlanishini aniqlash, ba’zan oraliq hamma zvenolarning vaziyati tezligi va tezlanishlarini ishchi zvenoga nisbatan tekshiriladi. Bunday uch xil masala yechiladi.
1.Zveno holatlarini va nuqtasining trayektoriyasini topish.
2.Zveno burchak tezligini va nuqtasining chiziqli tezligini topish.
3.Zveno burchak tezlanishini va nuqtasining chiziqli tezlanishini topish.
Quyida qo’zg’aluvchanlik darajasi birga teng (W=1) bo’lgan quyi kinematik juft mexanizmlar kinematikasi bilan tanishamiz. Tezlikda harakat qiluvchi mexanizmlar kinematikasi to’rt xil usulda o’rganiladi.
1.Grafokinematikaviy
2.Grafoanalitik-kinematikaviy
3.Analitik-kinematikaviy
4.Eksperemental- kinematikaviy
Grafokinematikaviy usulida zveno nuqtasining o’tgan yo’lini, tezligini va tezlanishini vaqtga nisbatan o’zgarish qonunlari grafikaviy usulda tekshiriladi. Bunda tezlik va tezlanish grafiklari yo’l grafigidan hosila olish yo’li bilan yasaladi.
Grafoanalitik-kinematikaviy usulida mexanizmlarning kinematikasi mexanizmning oniy aylanish markazini topish yo’li bilan va tezlik, tezlanish planlarini tuzish metodi yordamida tekshiriladi.
Analitik – kinematikaviy usulida o’tilgan yo’l, tezlik va tezlanishlar matematik formulalar yordamida aniqlanadi. Bu usulni qo’llab kam zvenoli mexanizmlarda aniq natijalar olib ko’p zvenoli mexanizmlarga esa qo’llash ancha murakkabdir.
Eksperemental-kinematikaviy usulida mexanizm va mashina zvenolarining harakati (o’tgan yo’li, tezligi va tezlanishi) maxsus pribor (datchiklar) yordamida grafiklar ko’rinishida yozib olinadi. Bu usul mexanizm va mashinalar xarakteristikasini olishda va ular zvenosining optimal o’lchamlarini topishda katta ahamiyatga ega bo’lib, haqiyqiy tezlik va tezlanishlarini ko’rsatadi.
2. Mexanizm tarkibidagi zvenolarning holatlarini va ular nuqtasi traektoriyasining topilishi uchun, mexanizmlarning kinematikaviy sxemasi shartli belgilar asosida ma’lum masshtabda chizib olinadi.
Mexanizm o’lchamining kattalashtirib yoki kichiklashtirib olishini ko’rsatuvchi son mexanizm masshtabi deyiladi va K harfi bilan belgilanadi. Uning qiymati quyidagicha topiladi:
(7.1)
Bu yerda l_AB –ma’lum bir zvenoning berilgan haqiqiy uzunligi, (m) AB-zvenoning chizmadagi uzunligi (mm).
So’ngra mexanizmning boshlang’ich va oxiri (nol) vaziyatlari topiladi. Bunga avtomabil dvigatelini harakatga keltiruvchi krivoship-polzunli mexanizm misol bo’la oladi (7.1-rasm). Boshlang’ich (nol) vaziyatda krivoshipning A nuqtasi eng pastki nuqtasi A da, bunda krivoship shatun bilan ustma-ust tushib qoladi va B nuqtaning vaziyatda quyidagicha topiladi:
OB₁₂=AB-AB (7.2)