Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Boltlar joylashgan aylana diametri

D₀ = (6,5...2,5) d_V

Boltlar soni

Z = 4 ; 6 ; 8 ;
Ajratish va yig’ish ishlarini osonlashtirish va bunda vallarni o’q bo’ylab siljitish zaruriyatidan qutilish maqsadida ajralish sirti valga parallel bo’lgan ikki pallali muftalardan foydalaniladi 32-rasm).
Bunday muftaning uzunligi o’rnatiladigan boltlarning soniga bog’liq bo’lib, odatda, l=( 4...3 ) d_V qilib, muftaning sirtqi di­ametri esa D_S = ( 4...2 ) d_V qilib olinadi. Keltirilgan munosa­batlardagi raqamlarning kattasi diametri kichik bo’lgan vallarga ta’luqlidir.
Kichik va o’rta o’lchamli muftalarda burovchi moment mufta bi­lan val orasidagi ishqalanish kuchi hisobiga, katta o’lchamli mufta­larda esa, asosan, shponkalar vositasida uzatiladi. Muftani hisoblash natijasida boltlarning o’lchamlari va soni aniqlanadi.
Muftani hisoblash klemmali birikmalarni hisoblash singaridir, ya’­ni shponka bor - yo’qligidan qat’iy nazar, burovchi moment faqat val va mufta orasidagi ishqalanish kuchi hisobiga uzatiladi, deb oli­nadi

36.1-rasm. Ajralish sirti valga parallel bo’lgan ikki parrali mufta
3. Vtulka – barmoqli muftalar.
Bunday muftalar, ko’pincha, elektrik dvigatelning vali bilan yuritma valini biriktirish uchun ishlatiladi. Ular ikki yarim flanestli muftadan iborat. Bu yarim muftalar o’zaro uchidan rezbasi bo’lgan barmoqlar yordamida bir-biri bilan biriktirila­di. Bunday muftalar burovchi momentning qiymati hamda valning o’lchamlariga qarab, jadvallardan tanlab olinadi. Ularni tekshirib ko’rishda barmoqlar egilishga hamda rezina detalning barmoqqa te­gib turgan sirti buyicha ezilishga hisoblanadi. Buning uchun avva­lo har bir barmoqqa to’g’ri keladigan kuch topiladi:

D₁ - barmoqlar joylashgan aylananing diametri;
T - muftaga ta’sir etuvchi burovchi moment;
K - ish rejimini hisobga oluvchi koeffistient; bu koeffistient ko’pincha 1,5...2,5 qilib olinadi.
Barmoq va elastik element quyidagi formulalar asosida hi­soblanadi:

z - muftadagi barmoqlar soni;
l - barmoqning elastik element joylashtirilgan qismi uzunligi;
d₁ - barmoqning diametri;
[_EG] – ruxsat etilgan eguvchi kuchlanish (bu kuchlanishning qiymati 45 rusumli po’lat uchun 80....100 MPa qilib olish tavsiya etiladi.
[_EZ] – elastik element uchun ruxsat etilgan kuchlanish, uning qiy­mati 1,8 - 2,0 MPa qilib olinadi.

36.2 - rasm. Vtulka - barmoqli mufta.

37-MA’RUZA. PODSHIPNIKLAR

REJA:

1. 
   Podshipnik vazifasi va turlari.
   
2. 
   Sirpanish podshipniklarining ahamiyati.
   
3. 
   Sirpanish podshipniklarining shartli hisobi.
   

1. Podshipnik vazifasi va turlari.

Podshipniklar val va o’qlarning shiplariga o’rnatilib,tayanch va­zifasini utaydi. O’q yoki val orqali tayanchga tushadigan kuchni be­vosita podshipnik qabul qiladi. Mexanizmning foydali ish koeffi­stientini kamayib ketishidan saqlash uchun podshipniklardagi ishqala­nishga sarflanadigan quvvatni iloji boricha kamaytirishga harakat qilish kerak.
Aylanayotgan val yoki o’q shiplari podshipniklarda ishqalanadi. Ana shu ishqalanishning turiga qarab, podshipniklar sirpanish pod­shipniklari bilan dumalanish podshipniklariga bo’linadi.
Sirpanish podshipniklarida sirpanib ishqalanish, dumalanish pod­shipniklarida esa dumalab ishqalanish sodir bo’ladi. Bundan tashqari val o’qiga tik kuchlarni qabul qilish uchun mo’ljallangan podshipnik­lar radial podshipniklar deyiladi, val o’shi bo’ylab yo’nalgan kuch­larni qabul qilish uchun mo’ljallangan podshipniklar esa radial - tirak podshipniklar deb ataladi.
2. Sirpanish podshipniklari.
Sirpanish podshipniklari tuzilishi jihatidan olganda, ajrala­digan va ajralmaydigan podshipniklarga bo’linadi. Ajraladigan podshipniklar quyidagi qismlardan tuzilgan (37.1-rasm)

37.1-rasm. Sirpanish podshipnigining tuzilishi.

1) tayanchga tushuvchi kuchni qabul qiluvchi detal - podshipnik korpusi 1.

2) podshipnikning yuqori tomonidan berkitib turuvchi qismi - qopqoq 2.
3) podshipnikning eng muhim qismi - ikki palladan iborat ­vkladish 4.
4) korpus bilan qopqoqni biriktirish boltlari 3.
5) korpusni fundamentga biriktirish boltlari 5.
6) moylagich 6.
Sirpanish podshipniklari kam ishlatiladi, lekin uning quyidagi afzalliklari mavjud:
1. Katta (1000 ayl/min gacha) chastota bilan ishlash hollarida dumalash podshipniklariga qaraganda ko’p chidaydi.
2. Vallarni talab qilingan darajada aniq yo’nalishda o’rnatish imkonini beradi.
3. Ajraladigan qilib tayyorlanganligi uchun uni valning is­talgan qismiga o’rnatish mumkin. Bu hol ayniqsa tirsakli vallar uchun qo’l keladi.
4. Zarb bilan ta’sir qiladigan kuchlar mavjud bo’lgan hollar­da podshipnikdagi moy qatlami bu kuchlarning salbiy ta’sirini ka­maytiradi.
5. Dumalash podshipniklari foydalanish mumkin bo’lmagan agres­siv muhitli sharoitda (masalan, suvda) bemalol ishlay oladi.
6. Diametri haddan tashqari (1 m dan ortiq) bo’lgan vallar uchun hozircha standartlashtirilgan dumalanish podshipniklari ishlab chiqarilmaydi, sirpanish podshipniklari esa istalgan kattalikda qilib tayyorlanishi mumkin.
Podshipnikning chidamliligi, asosan, eyilish sur’ati bilan belgilanadi. Ularning sinib ketishi esa kam uchraydi. Eyilishning sur’ati ko’p jixatdan ishqalanish prostessi sodir bo’layotgan sirtlar orasidagi muhitga bog’lik. Ana shu muhitga qarab ishqalanish uch turga bo’linadi.
1. Quruq ishqalanish – moylanmagan sirtlar orasidagi ishqala­nish.
2. Suyuqlikda ishqalanish. Bunda ishqalanayotgan sirtlar o’zaro qovushqoq moy qatlami bilan batamom ajralgan holda bo’ladi.
3. Nim quruq yoki nim suyuqlikda ishqalanish. Bunda ish sirtlari etarli darajada moylansa ham, ammo ikki sirtni batamom ajratib turadigan moy qatlami bo’lmaydi. Ishqalanish ko’proq quruq ishqala­nishga yaqin bo’lsa, nim quruq ishqalanish, suyuqlikda ishqalanishga yaqin bo’lsa, nim suyuqlikda ishqalanish deyiladi.
Tadqiqotlarning ko’rsatishicha ma’lum o’lchamli podshipnikda ho­sil bo’lgan moy qatlamining qalinligi h ish rejimini belgilaydi va /r tarzda ifodalangan parametrini funkstiyasi hisoblanadi,
ya’ni:
bu yerda:  - qovushoqlik, N s/m ;
 - valning burchak tezligi;
- podshipnikning solishtirma bosimi N/m²(Pa);
l - podshipnikning uzunligi;
d - podshipnikning diametri;
/r - o’lchovsiz miqdor.
Ko’rinib turibdiki, moy qatlamining qalinligi moyning qovush- qoqligiga hamda valning aylanish tezligiga to’g’ri, solishtirma bo­sim miqdoriga teskari proporstionaldir.
3. Sirpanish podshipniklarning shartli hisobi.
Podshipniklarning shartli hisobi ikki xil yo’l bilan:
a) solishtirma bosim bo’yicha;
b) solishtirma bosim bilan sirpanish tezligining ko’paytmasi bo’yicha bajarilishi mumkin.
Hisoblash quyidagi formulalar asosida bajariladi:

R - podshipnikka radial yo’nalishda ta’sir etayotgan kuch, N.
l - podshipnikning uzunligi, m;
d - stapfaning diametri,m;
n - stapfaning aylanish chastotasi, ayl/min;
[r] - colishtirma bosimning ruxsat etilgan qiymati, Pa (bu bosim pulat-babbit ustida sirpanganda (8...9) MPa; po’lat bronza ustida sirpanganda esa (2...3) MPa oralig’ida bo’ladi;
[r ] - solishtirma bosim bilan sirpanish tezligi ko’paytmasi­ning ruxsat etilgan qiymati (odatda [r ] = (6...30) MPa m/s oralig’ida bo’ladi).