0 ‘zgartirish yo‘li bilan aylanish chastetanirostlash (chastotali rostlash). Motorning aylanish chastotasini bundayusul bilan rostlashda 0

a) Kuchlanish chastotasini 0 ‘zgartirish yo‘li bilan aylanish chastetanirostlash (chastotali rostlash). Motorning aylanish chastotasini bundayusul bilan rostlashda 0‘zgaruvchan aylanish chastotali sinxron generalor,elektrmashinaJi yoki boshqariladigan yarim o ‘tkazgich ventilli (tirislorli)statik (ya’ni aylanmaydigan) chastota o‘zgartgichlardanfoydalaniladi.Chastotali rostlashning asosiy qonunini birinchi marta akademikM.P. Kostenko ta’riflab bergan va u quyidagi tenglama bilan aniqlanadi:U ^ /U , = ( f l /fO vM'/M; (3.72)bunda: U! va M - f, chastotadagi kuchlanish va moment; U'i va M' -0 ‘zgartirilgan f j chastotaga mos keladigan kuchlanish va moment(3.72) ga binoan, motorning o‘ta yuklanish qobiliyatini, quvvatkoeffisientini va FIK ni talab qilingan qiymatda o‘zgarmas holda saqlashuchun chastota f, ni o‘zgartirish bilan bir vaqtda stator chulg‘amigaberilayotgan kuchlanish Ui ni ham o‘zgartirish kerak ekan.Agar motorning aylanish chastotasi yuk momenti o‘zgarmas(M=M'=const) boigan shartda rostlansa, unda motorga beriladigankuchlanishni tok chastotasining o‘zgarishiga mutanosib ravishda o‘zgartirishzarur bo'ladi, ya’ni:U'i = U,- f i/ f ! (3.73)Bunda motorning quvvati aylanish chastotaning ko‘payishigamutanosib ravishda oshadi. Agar aylanish chastotani rostlash motorquvvati o‘zgarmas (Pem=M-a)|=const) boigan shartda amalga oshirilsa,unda beriladigan kuchlanishni quyidagi qonunga mos o'zgartirish kerakboiadi:U', = U r ^ f> /f| . (3.74)Asinxron motorlaming aylanish chastotasini stator toki chastotasi fiorqali rostlashda uning energetik xarakteristikalari o‘zgarmasdan qolisliiva aylanish chastotaning bir tekis rostlanishi uning afzalligi bo‘lsa, buusulning murakkabligi va qimmatligi esa uning jiddiykamchiligidir.,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

Birlamchi chulg‘ami kuchlanish U 1N ga ulangan transformatorningikkilamchi chulg‘am tomonidan qisqa tutashuvning sodir bo‘lishiavariya rejimi bo‘ladi. Bunday rejimda chulg‘amlardan o ‘tadigan toklarnominal tokka nisbatan bir necha o ‘n marta katta bo‘lganligidantransformator uchun xavflidir.Qisqa tutashuv tajribasi muhim amaliy ahamiyatga egadir, chunkiundan qisqa tutashuv isroflari P'qt va kuchlanishi Uqt hamda almashtirishsxemaning parametrlari aniqlanadi. Bu tajribani o ‘tkazish uchun PKtomonidan uch fazalida fazaviy chulg‘am uchlarini qisqa tutashtirib (1.15,a-rasm), YK chulg‘amga pasaytirib beriladigan kuchlanish Uqt ni0 dan boshlab chulg‘amdagi tokning qiymati nominalga yetgunchaoshiriladi. Qisqa tutashuv toki Iqt= 1щ bo‘lgandagi kuchlanishni qisqatutashuv kuchlanishi Uqt deb ataladi va u transformatorning muhimparametrlaridan biridir. Kuch transformatorlarida Uqt nominal kuchla-nish U |N ning 4,5+14,5 foizini tashkil etadi. Bu tajribada kuchlanish Uqt,tok Iqt va quvvat Pqt lar o'lchab olinadi. Bu qiymatlardan qisqatutashuvdagi quvvat koeffitsienti coscpqt hisoblab topiladi. Transformatorningqisqa tutashuv xarakteristikalari: Iqr=f(Uqt), PqC=f(Uqt) vacoscpqt=f(Uqt) I.14,b-rasmda ko‘rsatilgan. IqI=f(Uqt). Bu tajribada kuchtransformatorlari chulg‘amiga beriladigan kuchlanishning qiymati UNga nisbatan ancha kam bo‘lganligidan, uning magnit o ‘tkazgichito ‘yinmagan bo ‘ladi va tok Iqt ning o'zgarishi to ‘g‘ri chiziqli b o ‘ladi,P q t = f ( U qt) .Ikki chulg‘amli kuch transformatorlarida, Uqt kichik bo‘lganligidanqisqa tutashuvdagi magnit isroflari (Pm) U]N dagi magnit isroflarganisbatan ancha kichik bo‘ladi. Bu holda magnitlovchi tok (Im=Io) nihamda magnit isroflari (P'm) ni e ’tiborga olmasa ham b o lad i va birlamchi chulg‘amga berilgan quvvat Pqt ikkala chulg‘am elektrisroflarini qoplashga sarflanadi (Pql- P'e), deb hisoblanadi.Chulg‘amlardan nominal tok Iqt=IiN o ‘tgandagi qisqa tutashuvisroflari P'qt.N transformatoming muhim parametrlaridan biri hisoblanadiva uni quyidagi formula orqali hisoblash mumkin: P 'q f N = P e l + P e2 = m I 2 IN r l + m ( I ’ 2n ) 2 2 ~ m b q t -N fq t- ( 1 -3 7 )Bu rejimdagi asosiy energiya isroflari tokning kvadrati (I qt) gamutanosib ravishda o ‘zgarganligi tufayli qisqa tutashuv quvvati P qtning o ‘zgarishi parabola shakliga yaqin boladi.cos(pqt = f (Uqt). Qisqa tutashuv tajribasidamagnit zanjir to'yinmaganligitufayli kuchlanishning aktiv va reaktiv tashkil etuvchilari nisbatio ‘zgarmas bo‘ladi, ya’ni qisqa tutashuv kuchlanishlari to‘g ‘ri burchakliuchburchak ABC ning katetlari bir xil nisbatda o ‘zgarib qisqa tutashuvkuchlanishi Uqt va toki Iqt vektorlari orasidagi siljish burchak (pqto ‘zgarmas bo‘ladi. Shu sababli quvvat koeffitsienti coscpqt qisqa tutashuvrejimida o ‘zgarmas (cos(pqt=const) bo'lib, uni uch fazali transformatorlaruchun tajribadan olingan qisqa tutashuv ma’lumotlaridanfoydalanib quyidagicha aniqlanadi; cos
Л Iqt), rqt = Pqt /(3I2qt), xqt ; (1.39) b) birlamchi chulg‘ami" д "sxemasiga ulangan uch fazali transforma-(or uchun:Zqt = V3 Uq, / Iqt, rqt = Pqt / I2qt , Xqt = ^ . ( I .40)Odatda birlamchi va keltirilgan ikkilamchi chulg‘amlaming to‘la(Z|, Z'2), aktiv (rb r'2) va induktiv (xb x'2) qarshiliklari taxminanquyidagiga teng deb hisoblanadi. Z, ≪ Z'2 = 0,5 Zqt; r, ≪ r'2 ≪ rqt 12; x, = x'2 ≪ xq, /2 , (1.41)1.15- rasm. Quvvati Sn4 =100 kVA; Um /U2Nq 6,3 /0,22 kV; chulg’amlari Y/Y ulangan, uch fazali ikki chulg’amli transformatorning qisqa tutashuv tajribasini o'tkazish sxemasi (a) vaqisqa tutashuv xarakteristikalari (b); K.R - kuchlanishni rostlagich Qisqa tutashuv kuchlanishi Uqt, uning aktiv (Uqta) va reaktiv (Uqt r)tashkil etuvchilari nominal kuchlanishlarga nisbatan foizlarda quyidagicha aniqlanadi: uqt (%) — (In Zqt/U jN) • 100,1 uqt.a(% ) ^ I Nrqt/U 1N)-100, ► (1.42) uqLt(%) = (lNXqt/U 1N)-1004Standartga binoan Uqt va Uqta larni aniqlashda rqt va Zqt qarshiliklarA, E, С issiqga chidamblik sinfdagi izolyatsiyali transformatorlar uchun 75°C o ‘rta hisobiy temperaturaga quyidagicha keltiriladi:Qisqa tutashuv kuchlanishi transformatoming ichki qarshiliginiifodalaydi va kuchlanish tushishi (AU)ga, qisqa tutashuv toki (Iqt)g a vatashqi xarakteristikalariga ta’sir ko'rsatadi.Transformatoming qisqa tutashuvdagi kuchlanish va EYK larhamda toklar muvozanat tenglamalari quyidagicha yoziladi:Aktiv, induktiv va to‘la qarshiliklardagi kuchlanish pasayishlarivektorlari qisqa tutashuv uchburchagi (OBK) ni hosil qiladi (1.16,arasm).Bu rejim uchun almashtirish sxema oddiy ko‘rinishga ega bo‘ladi,chunki qisqa tutashuvda berilayotgan kuchlanish Uqt uning nominal qiymatiga nisbatan juda ham kamligidan, (1.34) dagi transformatortoklarining muvozanat tenglamasida magnitlovchi tok Im~Io ni hisobgaolmaslik mumkin. Bu holda transformatoming T-simon almashtirishsxemasida magnitlovchi zanjir va uning qarshiliklari (rm va xm) chiqaribtashlansa, qisqa tutashuv rejimi uchun almashtirish sxemasi kelib chiqadi (1.15.b-rasm).rqt(75°)= rqt [1 + 0,004 (75°-ч)],bunda ^ - chulg'am qarshiligini o ‘lchagan paytdagi temperatura.ц*..￡^т_/У4у-4-^у^^-г~ > -L ' .. V Tl.l.i-rastn. Transfonnatoming qisqa tutashuv rejimi uchun: a - soddalashtirigan vcklordi.i gnimmasi (qisqa tutashuv uchburchagi OBK) va b - almashtirish sxemasiMazkur sxemada birlamchi va ikkilamchi chulg‘am qarshiliklariketma-ket ulangan b o‘lib, ularni qisqa tutashuvdagi to la qarshilik 4ir::,V+jxqt) ko‘rinishida ham ko‘rsatsa bo'ladi. Transformatorning qisqalutashuvdagi to la qarshilik Zqt ga ekvivalent ko‘rinishida ifodalauishi amaliy hisoblarida keng qollaniladi.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

Kuchlanish U = const, f, = const va quwat P = const bo‘lganda stator toki I, ning qo‘zg‘atish toki I ga bog‘liqligini, ya’ni I, = ||(Iqo.z) — sinxron mashinaning U-simon xarakteristikalari deyiladi.Quyida elektr tarmog'i bilan parallel ulangan noayon qutbli SG ning salt ishlash (ya’ni P = 0) rejimini ko‘rib chiqamiz.

Generatorni tarmoqqa ulagandan so‘ngra uning EYK En tarmoq kuchlanishi Ut bilan muvozanatlashadi, ularning yig‘indisi esa AU = En + UT = 0 bo‘ladi (23.4,£/-rasm). Bu holda yakor zanjiridagi tok ham nolga teng bo‘ladi, ya’ni salt ishlaydi. Agar mashinaning qo‘zg‘atish toki oshirilsa (o‘ta qo‘zg‘atishda), E0 oshadi va AU - E(i + U_T >0 bo‘ladi. Natijada yakor zanjirida I, tok hosil bo‘ladi (23.4,Z>-rasm), bu tokning vektori EYK vektori E0 dan 90° ga orqada qoladi. Bunda elektromagnit quwatning aktiv tashkil etuvchi si E0 I cosy = 0 bo'ladi va generator faqat reaktiv quwat ishlab chiqaradi va uni tarmoqqa beradi. Agar qo‘zg‘atish tokining qiymati oshirilsa reaktiv quwatning qiymati oshadi, natijada EYK E0 ham ortadi. Agar E0 = UT bo'lgan holda (23.4,¿/-rasm) qo‘zg‘atish toki kamaytirilganda EYK E0 ham kamayadi. Bu holda sinxron mashina chala qo‘zg‘atishli rejimda ishlaydi va teskari yo‘nalishdagi kuchlanishlar farqi AU vujudga keladi. Shu sababli yakor toki 1, kuchlanish U dan 90° ga orqada qolib, EYK E0 dan esa \\i = 90° oldinda keladi. Natijada reaktiv quwat o‘zining yo‘nalishini o‘zgartirib, tarmoqdan generatoiga uzatiladi. Qo‘zg‘atish tokining keyingi kamaytirilgan qiymatlarida esa yakor toki 1 { ortadi.Shunday qilib, qo‘zg‘atish tokining o‘zgarishi, reaktiv quwatning o‘zgarishiga olib keladi. O'ta qo‘zg‘atish holatida ishlayotgan generator orqada qoluvchi tok, chala qo‘zg‘atish holatida esa oldinda keluvchi tok bilan ishlar ekan, 23.4,e-rasmda 1, = f (I ) bog‘liqlik, ya’ni U-simon xarakteristikalari ko‘rsatilgan. Yuklanish rejimda U-simon xarakteris- tikalaridagi yakor tokining minimum qiymati coscp = 1 ga to‘g‘ri keladi. Generatorning tarmoqqa berayotgan aktiv quvvati P oitishi bilan U- simon xarakteristika oldingi aktiv quwatda olingan mazkur xarakteris- (ikadan yuqoriroqda joylasha boradi (23.4-rasm), chunki aktiv quwatning ortishi stator tokining aktiv tashkil etuvchisini oshiradi. Bunda yakor tokining minimum nuqtalari (cos
\{a ning ortishi tufayli statordagi I/oxsn kuchlanish pasayishi ham ortadi. Tarmoq kuchlanish UT = const bo‘lganligidan yoki oshayotgan Iaxsn kuchlanish pasayishini qoplash uchun qo‘zg‘atish tokini oshirib EYK E0ni ham ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi, chunki E0=_U1+ jllaxsn .