“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

Xulosa qilib aytganda, 
Yaponiya ko`p sohalar bo`yicha AQSH kabi 
yyetakchilardan 
biridir. 
Bular 
mashinasozlik, 
avtomatika, 
elektronika, 
avtomobilsozlik kabilardan iborat. Ayniqsa yangi texnologiya va elektronika 
bo`yicha eng oldingi mamlakat bo`lib, kam material, kam mehnat sig`imli 
mahsulot ishlab chiqarish bo`yicha eng ilg`or mamlakatga aylangan. 
Malakali ishchi va xizmatchilar, aholining umumiy o`qimishligi bo`yicha 
juda ilg`orlagan mamlakat hisoblanadi. Dunyo bo`yicha maoshning eng yuqori 
darajasi Yaponiyadadir. Bu albatta eng ijobiy muvaffaqiyatdir. Bularning barchasi 
iqtisodiy taraqqiyotning ifodasidan iborat. 
Yaponiyaning nisbatan qisqa vaqt ichida qoloqlikdan chiqib, katta ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyot yo`liga o`tib, dunyoda yyetakchi mamlakatlarga aylanishi, 
iqtisodiy rivoj darajasining juda yuqori bo`lishligi, buyuk iqtisodiy salohiyatga ega 
bo`lib, dunyoda AQSHdan keyin ikkinchi o`rinni egallashi “mo`jiza” nomini 
olgan. 
Bu “mo`jiza”da albatta milliy xususiyatlarning o`rni kam bo`lmagan. Milliy 
urf-odatdagi o`ziga xoslik tomonlardan tartiblilik, sharqiy tarbiya kabilar, oilada, 
katta-kichik o`rtasidagi munosabat, umumiy birlik, ayol va erkak munosabatlari 
kabilarning iqtisodiy faoliyatga ta’siri bo`lgan. Bunda itoatkorlik xususiyatining 
ijobiy tomonlari ko`p bo`lgan. Oilaviy bir-birini qo`llash, ishonch kabilar mavjud 
bo`lib, kompaniya, firmalar xatto oilaviy-klanlik asosida tashkil topishi kabilardir. 
Birgalikda ish tutish, har bir harakatning bir-biriga bog`liqligi, o`z vaqtida ijro 
etishlik xususiyatlarining iqtisodiy taraqqiyotdagi o`rni albatta katta. Milliy 
o`zgalikka qo`shni Xitoy va Koreyaning ta’siri katta bo`lgan. Ma’lumki, asriy 
qo`shnilik diniy, urfiy umumiylik, iqtisodiy aloqalar albatta o`z izini qoldirgan. 
Shu bilan birga bu mamlakatlarning Yaponiya asoratida bo`lishining ham ta’siri 
bo`lgan. 
Iqtisodiy islohotlar juda qiyin axvolda amalga oshgan. Chunki Yaponiya 
iqtisodiyoti to`la harbiy izda bo`lib, barcha narsalar chegaralangan, qat’iylik 
sharoitida bo`lgan. Markazlashgan rejalashtirish, barcha narsalar oldindan qat’iy 
belgilangan holatda edi. Xatto haq to`lash oldindan aniq ko`rsatilgan, baholar 
o`zgarmaydigan qat’iy belgilangan tarzda edi. Ishlab chiqaruvchilar ham oldindan 
bir-biriga majburiy bog`langan, mol beruvchi va mol oluvchilar oldindan 
aniqlangan hamda iqtisodiy aloqalarni qat’iy bajarish tartibi o`rnatilgan edi. 

---

132 
Yaponiya iqtisodiy taraqqiyotida va raqobatbardoshlilikni yuzaga keltirishda 
ishlab chiqarish menejmenti va o`zgi xos rahbarlik uslubining yaratilishi muhim 
o`rin egallaydi. 70 – yillargacha uzoq davom etgan arzon ish kuchi va yonilg`i – 
xomashyo past baholi importga asoslangan raqobatbardoshlik mavjud edi. 
Dollarga nisbatan iena pas kursda bo`lib, yapon mahsulotlari eksporti ham boshqa 
rivojlangan mamlakatlarga nisbatan past edi. YOnilg`i – xomashyo narxining, 
ayniqsa neftning narxini baland bo`lib ketilishi, katta o`zgarishlarga olib keldi. 
Yaponiya sanoati o`zida tezda o`zgarishlar yasab, kam resurs sig`imli tarmoqlarga 
o`tishni ta’minlay oldi va resurs tejamli, mehnat tejamli texnologiyalarni ishlab 
chiqib, sanoatda qo`llay boshladi. 
Yaponiya taraqqiyotida, uning iqtisodiy “mo`jiza”sida ilmiy-texnik 
taraqqiyotning o`rni beqiyosdir. 90 – yillarga kelib Yaponiya kapital xarajatlari 
AQSH darajasiga yetdi. Agar buni aholi jon boshiga hisoblaganda AQSH 
darajasidan ikki barobar yuqoridir. Aytish mumkinki, kapital xarajatlar bo`yicha 
Yaponiya dunyoda liderlik qiladi. Amortizatsiya ajratmalari ham yuqori darajada 
bo`lishga qaramasdan investitsiyaning asosiy qismi mashina, jixozlar va 
texnologiyaga sarf etilib, raqobatdoshlikka qaratiladi. Yaponiya sanoatchilarining 
diqqati doimo ilmiy-texnik rivojiga qaratilgan. Bunda asosiy o`rinni ilmiy-tadqiqot 
tajriba-konstruktorlik ishlari investitsiyasi egallaydi (ITTKI). Buning asosiy 
maqsadi ilmiy g`oyalarni ishlab chiqish va tadbiq etishdan iboratdir.