“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

7.4.1.-jadval 
Mintaqalar va mamlakatlar bo`yicha ta’sischi – korporatsiyalar va 
ularning chet elllarda shahobchalari miqdori 
Mintaqa/mamlakat
Yil 
Mamla
katda 
joylashgan 
ta’sischi 
korpora-
tsiyalar 
Maml
a-katda 
joylash-gan 
chet el 
firmalari 
1 
2 
3 
4 
Rivojlangan mamlakatlar 
43442 v 
96620 
G`arbiy Yevropa 
33302 
63782 
Yevropa Ittifoqi 
27846 v 
54875 
G`arbiy Yevropa va boshqa 
mamlakatlar 
6044 
9111 
Yaponiya 
2001 
4821 
3241 
AQSH 
2001 
3838 
2001 
Boshqa rivojlangan 
mamlakatlar 
2530 
10916 
Rivojlanayotgan mamlakatlar 
11421 
2509 
Afrika 
42 
375 
Lotin Amerikasi va Karib 
dengizi havzasidagi mamlakatlar 
1341 
2323 
Yevropaning o`tish davri 
mamlaktalari (Xorvatiya, Sloveniya, 
sobiq Yugoslaviya) 
1482 
6045 
Janubiy, Sharqiy va Janubi – 
Sharqiy Osiyo 
7324 
21462
1 
Koreya Respublikasi 
2002 
48059 
4120 
Xitoy 
2002 
379452 175112 
G`arbiy Osiyo (Bahrayn, 
Ummon, Saudiya Arabiston, 
Turkiya, Markaziy Osiyo) 
555 
2790 
Tinch okeani (Fidji) 
2001 
- 
1198 
Markaziy va Sharqiy Yevropa
980 
14161
2 
Butun dunyo bo`yicha 
5930 
47171
9 

---

129 
Yaponiya korxonalarida texnika xavfsizligi darajasi juda yuqori. Bularning 
barchasi ish kuchi sifatining yuqoriligi va buning raqobatbardoshlikka ta’siri 
kattaligini ko`rsatadi. 
Keyingi yillarda Yaponiya ishlab chiqarish menejmenti tizimi va 
boshqarishda bir qancha takomillashuv amalga oshmoqda. Bunda “Toyotizm” 
yangi modeli ahamiyatlidir. Buni ishlab chiqqan Toyota firmasidir. Yangi tizim 
standartlikning ustuvorligini saqlagan xolda diversifikatsiyalashgan mahsulotlar 
sifatini ko`tarish va moslashuv darajasini ko`tarish imkonini beradi. Ma’lumki, 
fordcha ommaviy mahsulot ishlab chiqarish modeli vaqtlarida bir qancha 
qiyinchiliklarga duch kelib, o`zgarish talab etgan xolda yangi texnologiyalarni 
yuzaga keltiradi.
Yangi tizimda “albatta o`z muhlatida” va “sifatni total nazorati” usulari 
ishlab chiqarilib, bular kompaniyalar bilan ta’mineotchlar o`rtaisda jips aloqani 
talab etadi. Ishlab chiqarishni ilmiy asosda olib borish, dizayn, injiniring va sanoat 
ishlab chiqarishini integratsiyalashuvi hamda yagona ishlab chiqarish jarayoni 
sikliga aylantirish yuz beradi. Iste’molchilar va talab me’yoriga katta e’tibor 
beriladi. Bunday sharoitda inson resursi menejmenti yangi talablarni yuzaga 
keltiradi. Shu bilan birga ishchilarning malakasi, mutaxassisligi to`xtovsiz 
takomillashib borishi zarur bo`ladi.
Pravodgi “Toyotizm”dan kelib chiqadigan natija zarur mahsulotlarning zarur 
miqdorda va zarur vaqtda ishlab chiqarilishini ta’minlashga to`la erishuvdan 
iboratdir. Bu tizimda avtomatlashuv, ya’ni aqlli mashinalar yaratish va defektni 
avtomatikaning o`zi boshqarishi, bir vaqtda bir necha modellarni yig`ish, 
buyurtmachilar bilan ta’minotchilar o`rtasida axborot doimiyligini ta’minlash 
kabilar asos hisoblanadi.
Toyota avtomobil kompaniyasida qo`llanilgan bu ishlab chiqarish 
menejmenti tizimi boshqa mamlakatlarga ham tarqalgan va sanoatda inqilobiy 
o`zgarishlarga olib keldi. 
Yaponiya kompaniyalaridagi boshqaruv usuli qisqa vaqtda foyda olishga 
emas, balki foyda olishning doimiyligini ta’minlashga qaratilgandir. Shuning 
uchun 
Yaponiya 
menejmenti 
G`arbiy 
menejmentdan ko`p tomonlama farqlanadi. 
Yaponiya menejmenti dunyoda eng ilg`or 
hisoblanadi va u to`xtovsiz takomillashib boradi, 
og`ir holatlarga moslashuvchan bo`lib, Yaponiya 
kompaniyalarining 
raqobatdoshligini 
ta’minlashda katta o`rin egallaydi. Shuning 
uchun ham bozor iqtisodiyotini rivojlantirishda 
Yaponiya iqtisodiyoti boshqaruvi tajribalarini 
o`rganib borish va foydalanish usullarini 
belgilab borish ahamiyatlidir.