Botanika indd

46-rasnu
Bir uyli o‘simlik. 
Makkajo‘xori gullari:
1 -
urug‘chili gullar;
2 -
changchili gullar.
4 7-rasm.
To‘g‘ri gullar:
1 -
qo‘ng‘iroq gul; 
2 -
lola;
3 -
suvyig‘ar.
48-rasm
. 
Qiyshiq gullar:
1 -
binafsha;
2 -parpi;
3 -
angishvonagul.
51

---

©
1. Bir jinsli va ikki jinsli gullami tushuntiring va ularga mi- 
sollar keltiring.
2. Qanday o‘simliklar bir uyli o‘simliklar deyiladi? Ularga mi- 
sol keltiring.
3. Qanday o‘simliklar ikki uyli o'simliklar deyiladi? Misollar keltiring.
4. Olmaning guli qanday tuzilgan?
5. Olma guli lola gulidan qanday farq qiladi?
22-§. TO‘PGULLAR
Bir-biriga yaqin joylashgan bir nechta gullar yig‘indisi 
to‘pgul 
deyiladi. To‘pgul hosil qilmaydigan yakka-yakka 
gulli o‘simliklarga lola, binafsha va behini misol qilib kel- 
tirish mumkin.
Ko‘pchilik o‘simliklarda gullar to‘pgullarda yig‘iladi. 
To‘pguldagi gullar yakka gullarga qaraganda yaxshi chang- 
lanadi. Gullari asosiy gulpoya (to‘pgul o‘qi)da joylash­
gan to‘pgullar oddiy to‘pgullar deyiladi. Bir qancha oddiy 
to‘pgullaming yig‘indisi murakkab to‘pgullami hosil qiladi. 
Bunday to‘pgullar murakkab to‘pgullar deyiladi.
Oddiy to‘pgullar.
Shingil to‘pgulda gullar uzun gulpoyada gulbandlari yor- 
damida navbat bilan joylashadi. Masalan, karam, qurttana, 
jag‘-jag‘, rediska kabi o‘simliklar shingil to‘pgul hosil qiladi.
Zubturumning mayda gullari uzun gulpoyada bandsiz 
joylashadi. Bunday to‘pgul oddiy boshoq deb ataladi.
Olma, nok, gilos, olchaning to‘pguli oddiy qalqonsimon 
bo‘ladi. Qalqoncha to‘pgulda turlicha uzunlikdagi gulbandli 
gullar kalta gulpoyada navbat bilan joylashadi. Gulpoyaning 
pastki qismidagi gullaming bandi yuqoridagilarga nisbatan 
uzunroq bo‘lgani uchun gullaming yuqori qismi bir xil te- 
kislikda bo‘ladi (49-rasm).
Yo‘g‘on va uzun gulpoyada bandsiz gullar joylashgan 
to‘pgul so‘ta deyiladi. Masalan, makkajo‘xorining urug‘chi- 
li gullari so‘tada to‘plangan. Sebarganing gullari kalta va 
yo‘g‘on gulpoyada bandsiz joylashib, sharsimon shakldagi 
bosh (kallak)cha to‘pgulni hosil qiladi.
52

---

oddiy shingil oddiy soyabon 
so‘ta 
boshcha
(qashqarbeda) 
(piyoz) 
(makkajo‘xori) 
(sebarga)
oddiy boshoq 
qalqoncha 
savatcha 
kuchala
(zubturum) 
(olma) 
(qoqio‘t) 
(tol)
49-rasm.
Oddiy to‘pgullar
Soyabon to‘pgulida joylashgan gullar bir xil uzunlikdagi 
bandi bilan gulpoyaning uchki qismida joylashadi, masalan, 
piyozda.
Gulpoyasining uchi etdor likopchasimon kengaygan to‘p- 
gul savatcha deyiladi. Savatchani tashqi tomondan o‘rama 
barglar o‘rab turadi. Masalan, kungaboqar, qoqio‘t kabi 
osimliklaming gullari savatcha to‘pgulga o‘mashgan.
Yong‘oq, oqqayin va tolning changchili gullari kuchala 
to‘pgulga yig‘ilgan. Kuchala boshoqqa o‘xshaydi, lekin aso­
siy gulpoyasining osilib turishi bilan farq qiladi.