Bosim bilan haydash va issiqlik mashinalari

3.3-rasm. Porshenli nasosning,
a-nazariy indikator diagrammasi; b-haqiqiy indikator diagrammasi
HAJMIY NASOSLARNING UNUMDORLIGI, QUVVATI, FIK
Hajmiy nasoslar porshenli nasoslarning unumdorligi ishchi slindrning o‘lchamlari, porshenni yurish soni va silindr sonlariga bog’liq bo‘adi.
Bir tomonlama ishlaydigan nasosning yaratadigan unumdorlik ifodasi: 

Bunda n – porshenni bir daqiqadagi borib kelish soni; D-porshenning ichki diametri; S-yurish yo’li; η_h -hajmiy FIK.
Nasos uzatadigan suyuqlik miqdori, nazariydan farqlanadi, chunki suyuqlikni bir qismi zichsizliklardan yuqoladi, qolgan qismi esa qisman tez yopilmaydigan klapanlardan oqib chiqadi. Hajmiy FIK klapan va zichsizliklardan chiqqan suyuqlik yo’qotilishini hisobga oladi va tajriba orqali aniqlanadi (η_h = 0,7÷0,97).
Ikki tomonlama ta’sirli nasoslarda unumdorlik ifodasi:
 (2D² – d²)60 Snη_h (3.2) 

Agarda nasos bir nechta silindrli, porshenlari esa bir valga o‘rnatilgan (ko‘p porshenli nasos) bo‘lsa, bunda uning uzatilishi, bir porshenni uzatilishini ularning soniga ko‘paytirish orqali aniqlanadi. Porshenli nasoslarni tavsiflovchi miqdorlarga, porshen yo‘lini diametriga nisbati S/D va porshenni o‘rtacha tezliklari c_p.o’r. = Sn / 30 kiradi. Odatda, bir daqiqada porshenni ikkilamchi yo‘llarning soni qanchalik katta bo‘lsa shunchalik S/D kichik bo’ladi.

Amaliyotda ishlatiladigan nasoslarda S/D = 0,8÷2; c_p.o’r. = 0,5÷0,9 m/s miqdorlar uchraydi.
Porshenli nasoslarning quvvatini hisoblaganda indikator diagrammasi qo’llaniladi.
Agar p₁ va p₂ - tortish va yetkazishdagi porshen yengadigan ortiqcha bosimlar, porshen yuzasi bo’lsa, bunda so’rish davomida porshen bajargan ishning miqdori p₁S, uzatish davomida p₂S ifoda orqali aniqlanadi. Ikkita yurish yo’li davomida porshenning umumiy bajargan ishi (p₁ + p₂ ) S.
Bunda p₁+p₂ = p_i - indikatorli bosim deyiladi.
Demak, porshenning bir borib kelishi oddiy nasosni bajargan ishi p_i S ga teng.
Bir silindrning ichki yoki indikatorli quvvatning ifodasi quyidagicha bo’ladi:
(3.3)
Ikki tomonlama nasoslarda va ko’pporshenli nasoslarda ichki quvvati, ayrim silindrlarni ichki quvvatlar yig’indisi bo’lib hisoblanadi.
Nasos valiga yuritkichdan uzatiladigan haqiqiy bosim ichki bosimdan katta bo’ladi, chunki uning bir qismi mexanik ishqalanishni yengishiga sarflanadi.
Porshenli nasosning mexanik FIK ning ifodasi,
η_m = N_i / N, (η_m = 0,9÷0,95). (3.4)
Shuning uchun, N = N_i / η_m yoki
(3.5)
Nasosning ichki quvvati foydali quvvatidan katta bo’ladi, chunki quvvatning bir qismi gidravlik qarshiliklarni yengishiga, qisman oqib chiqqan yo’qotilishlarni qoplashiga sarflanadi.
Porshenli nasosning indikatorli FIK ni ifodasi,
η_i =N_foy / N_i , (3.6)
bunda, N_foy – foydali quvvat.
Nasosning ichki FIK ti gidravlik va hajmiy FIK larning ko’paytmasiga teng.
Shuningdek, N = N_foy /( η_i η_m) (3.7)
yoki
(3.8)
Porshenli nasoslarning gidravlik FIK, η_g = 0,8÷0,94.

Umumiy (to’liq) FIK ning ifodasi:

η = η_h η_g η_m = 0,65÷0,85 (3.9)

Porshenli nasosning foydali ish koeffisienti tajriba yo’li bilan aniqlanadi.