Biologiya ta’lim yo’nalishi 2- kurs talabasi Jalolova Maftuna Muhsin qizini Zoologiya fanidan “O‘zbekistonda tarqalgan chumchuqsimonlar xilma-xilligi, ularni tarqalishi, biologik xususiyati va amaliy ahamiyati” mavzusidagi kurs ishi

Qarg‘alar (Corvidae) oilasiga katta va o‘rtacha hajmdagi chumchuqsimonlar kiradi. Daraxt va yerlarda, tog‘larda yashaydi. Qarg‘alar hammaxo‘r. Qarg‘alarning tana uzunligi 18-70 sm, tumshug‘i va oyoqlari baquvvat. Burun teshiklari keng va qillar bilan to‘silgan. 104 ta turi bor. Yer yuzida keng tarqalgan. MDHda 16 ta turi va O‘zbekistonda 11 ta turi uchraydi. Ko‘pchiligi gala bo‘lib uya quradi. Uyalarini daraxtlar shoxi, kovagi, qoya toshlar, binolarga yoki qamishlar orasiga quradi. Urg‘ochisi 3-10 ta tuxum qo‘yib, uni bosib yotadi. Vakillariga qora qarg‘a (Corvus corone), quzg‘un (C. corax), go‘ng qarg‘a (C. frugilagus), zag‘cha (C. monedula), ola qarg‘a (C. cornix) va zag‘izg‘on (Pica pica), kiradi.


Chittaklar (Paridae) oilasiga daraxtda yashaydigan o‘troq qushlar kiradi. Chittaklar oilasiga 65 ta tur kiradi. MDHda 14 ta turi va O‘zbekisontda 5 ta turi uchraydi. Tanasining uzunligi 10-20 sm, og‘irligi 7-25 g keladi. Konussimon tumshug‘i qisqa, burun teshiklari atrofi qilsimon parlar bilan o‘ralgan. Oyoqlari baquvvat, tirnoqlari ichiga qayrilgan. Tomog‘i va boshi qora, ko‘krak qismi qora yo‘lli sariq, tanasining orqasi, qorni va yon tomonlari sarg‘ish-ko‘kimtir. Chittaklar daraxt kovaklari va shox-shabbalariga uya quradi. Yilda bir yoki ikki marta 3-16 ta tuxum qo‘yadi. Inkubatsiya davri 12-13 kun. Jo‘jalarini ikkala jins birgalikda boqadi. O‘zbekistonda uchraydigan tipik vakillariga inuya (Remiz pendulinus), sariq tomoq chittak (Parus rufonuchalis), Buxoro chittagi (P. bocharensis) va boshqa turlari kiradi. Chittaklar hasharotlar bilan oziqlanib, qishloq xo‘jaligiga katta foyda keltiradi.
To‘rg‘aylar (Alaudidae) oilasiga kiruvchi qushlar kichik hajmda bo‘lib, cho‘l va sahrolarda yashaydi. Tana uzunligi 12-23 sm, qanoti uzun, rangi chumchuqqa o‘xshash xira bo‘lib, orqa barmog‘ida uzun va to‘g‘ri tirnog‘i bo‘ladi. Havoda ovoz chiqarib uchadi. Keng tarqalgan, 75 tadan 87 tagacha turi bor. O‘zbekistonda 14 ta turi uchraydi. Don va hasharotlar bilan oziqlanadi. Foydali qush. O‘zbekistonda sufito‘rg‘ay, cho‘l to‘rg‘ayi, dala to‘rg‘ayi, kichik to‘rg‘ay, ingichka tumshuqli to‘rg‘ay, kulrang to‘rg‘ay, qora to‘rg‘ay, oqqanotli to‘rg‘ay, dasht to‘rg‘ayi, shoxli to‘rag‘ay, kalta barmoqli to‘rg‘ay, qo‘shxolli to‘rg‘ay kabi turlari keng tarqalgan