Biologiya ta’lim yo’nalishi 2- kurs talabasi Jalolova Maftuna Muhsin qizini Zoologiya fanidan “O‘zbekistonda tarqalgan chumchuqsimonlar xilma-xilligi, ularni tarqalishi, biologik xususiyati va amaliy ahamiyati” mavzusidagi kurs ishi

Dehqonchumchuqlar (Emberizidae) oilasi vakillarining tanasi uzunligi 12,5-20 sm, tumshug‘i konussimon o‘tkir, ba’zan yo‘g‘onlashgan ustki va ostki kesuvchi qirralari ichiga bukilgan. 317 ta turi bor. Amerikada ko‘p uchraydi. Ochiq joylarda yashaydi. MDHda 27 ta turi va O‘zbekistonda 16 ta turi uchraydi. Dehqonchumchuqlar juda yoqimli sayraydi. Yerda uya quradi. 2-6 ta tuxum qo‘yadi. O‘simliklar urug‘i va hasharotlar bilan oziqlanadi.
Ko‘pchilik turlari asosan qushlar uchib o‘tadigan erta bahor va kuz faslida uchrashi sababli dehqonchumchuqlar deyiladi. Tipik vakillariga tariqxo‘r dehqonchumchuq (Emberiza calandra), oddiy dehqon-chumchuq (E. cinirella), tog‘ dehqonchumchug‘i (E. cia), to‘qay dehqonchumchug‘i (E. schoeniclus), vahimaqush (E. rustica), bog‘ dehqonchumchug‘i (E. hortulana) va boshqalar kiradi.
Moyqutlar (Sylviidae) oilasi vakillarining tana uzunligi 10-12 sm atrofida. Patlari xira kulrang, qo‘ng‘ir yoki yashil tusda bo‘ladi. 240 ga yaqin turi ma’lum. MDHda 54 ta turi va O‘zbekistonda 36 ta turi uchraydi. Yevropa, Osiyo, Afrika, ayrim turlari Avstraliyada tarqalgan. O‘rmon, butazor, bog‘lar, qamishzor va dashtlarda yashaydi. Hasharotlar va mevalar bilan oziqlanadi. 3-12 ta tuxum qo‘yadi. Tipik vakillariga to‘qay chumchug‘i (Cettia cetti), Hind to‘qay chumchug‘i (Acrocephalus agricola), bog‘ to‘qay chumchug‘i (A. dumetorum), sayroqi moyqut (Sylvia hortensis), kulrang moyqut (S. communis), cho‘l moyquti (S. nana), jiq-jiq (Scotocercia inguieta) va boshqalar kiradi.

Xulosa

Xorijiy Yevropada ornitologlar kuzgi migratsiyaning Rossiyaga qaraganda bir oz farqli tendentsiyalarini aniqladilar. Shunday qilib, shveytsariyalik olimlarning fikriga ko'ra, so'nggi 40 yil ichida uzoq masofali migratsiyalarning kuzgi ko'chishi oldinroq amalga oshiriladi, aksariyat qo'shni muhojirlarning ko'chib o'tishi esa kechroq amalga oshiriladi.
Yaqin migrantlar uchun kuzgi migratsiyaning shunga o'xshash tendentsiyasi nemis ornitologlari tomonidan ham qayd etildi. Bularning barchasi iqlim o'zgarishi nafaqat turli xil qushlarga turli xil ta'sir ko'rsatishi, balki turli mintaqalardagi bir xil qushlarga har xil ta'sir ko'rsatishi mumkinligidan dalolat beradi.Katta qushlar dunyosida ko'chib yuruvchi va ko'chib yurmaydigan qushlar mavjud. Migrantlar uchun fasllarning o'zgarishi katta sayohatga tayyorgarlik, ko'chib yurmaydigan qushlar uchun esa, sovuq mavsumning boshlanishi, bu qiyin paytda qishni uzoq va qiyin vaqtga aylantiradi.Birinchi iliq kunlar kelishi bilan ko'chib yuruvchi qushlar o'z vatanlariga qaytmoqdalar. Ularni uyda ko'p ishlar kutmoqda: uyalar va jo'jalarini parvarish qilish.
Vagteyllar birinchi bo'lib yashash joylariga qaytishadi. Ular ayniqsa ehtiyotkorlik bilan ish tutishadi, shuning uchun ular boshlangan muz siljishini hech qachon sog'inmaydilar.O'sha paytda, yer deyarli qor qoplamidan xalos bo'lganda, allaqachon ilgaklar paydo bo'lgan edi. Ular jo'jalarini birinchi bo'lib etishtirishdi, shuning uchun mart oyida uyalari qurilgan.Shuningdek, erta ko'chib yuruvchi qushlar - bu starlings va larks. Larkning birinchi qo'shig'i sovuqning kelmasligidan dalolat beradi. Qoida tariqasida, erkaklar birinchi bo'lib qaytib kelishadi va undan keyin urg'ochilar. Va najasli daraxtlar va so'qmoqlarning oxirgisi yo'lda kechikib ketgan yoki yo'qolganlarni qaytarib beradi.Qushlar uyga issiq joylardan qaytishadi, chunki u erda hech narsa yo'q. Bularning barchasi qushlarning instinkti bilan bog'liq. Ular vatanga ko'payish istagi bilan jalb qilinadi.
Qushlarning vatanlariga parvozlari jo'nashdan ko'ra tezroq. Gap shundaki, ular o'zlarining kupligini olishga shoshilishmoqda, bu esa kechikishga toqat qilmaydi.Siz qushlarning o'z vatanlariga kelish vaqtlarini aniq belgilashingiz mumkin. Mart oyining o'rtalarida qaroqchilar o'z vatanlariga qaytadilar va shu oyning oxiriga kelib, yulduzcha paydo bo'ladi.Aprel oyining boshlarida borsch, oqqush, qoramtir, sapchin va uçurtmalarni kuzatish mumkin. Ushbu oyning o'rtalarida g'ozlar, o'rdaklar, zanjirlar, kranlar va arqonlar keladi. Va oxirida - jo'jalar, redstart, o'rmon toshlari va o'rmon konkida. Ammo may oyi qaldirg'ochlar, pashshalar, bulbullar, shamshirlar va ivologlarning kelishi bilan ajralib turadi.