Biologiya (2). cdr

lyumbal punsiya 
Davolash. Meningokokkli infeksiya shubha qilingan bemor shifoxonaga yotqizib 
davolanadi. Davolash serqirra bo'lishi va imkoniyat boricha erta boshlanishi 
kerak.Bakteriya tashuvchilik va meningokokkli nazofaringitni davolashda 5 kun 
davomida levomitsetin yoki ampitsillin kabi preparatlar ichishga beriladi. 
Nazofaringitni davolashda, shuningdek, tomoqni borat kislotasining 2% li yoki 
furatsillinning 0.02 % li eritmasi bilan chayish zarur. Fizioterapevtik vositalardan ham 
foydalaniladi.Meningokokksemiya va meningitni davolashda asosiy vosit penitsillin 
hisoblanadi. U katta dozalarda va kuniga 6 marta (bolalarga 8 marta) yuboriladi. 
Bemorning har bir kilofam vazniga kuniga 200.000-300.000 TB gacha yuboriladi. Shu 
hisobdan olganda katta yoshdagilar kuniga 12-18 mln TB gacha penitsillin oladi. 
Dorini dastlab vena tomiri orqali ham yuborish mumkin. Davolash 5-8 kun davom 
etadi.Penitsillin naf bermagan yoki u kamyob bo'lgan hollarda levomitsetin-suksinat 
tayin qilinadi. U har bir kg vazinga sutkada 50-100 mg dan har soatda muskul orasiga 
yuboriladi. Davodash kursi 6-8 kun.Antibiotiklar bilan bir qatorda patogenetik 
davolash ham olib boriladi. Intoksikatsiya kamaytirish maqsadida Ringer -eritmasi, 
gemodez, glukoza eritmalari tomir orqali yuboriladi. Lekin organizmda ortiqcha 
suyuqlik yig'ilmasliga uchun o'z vaqtida siydikni haydovchi preparatlar qo'llab 
turiladi.Bemorni tinchlantirish maqsadida promedol, aminazin, dimedrol (yoki 
pipolfen) aralashmasidan kuniga 2-3 mahal muskul orasiga yuboriladi. Boshqa dori-
darmonlar zaruratga qarab tayinlanadi. Bemorni yahshi parzarish kilish lozim. Ovqat 
yuta olmaganida zond orqali sun'ny ovqatlantiriladi.Shifoxonadan chiqib ketish 
oldidan bemorning burni va tomog'idan surtma olib bakteriya tashuvchilik bor-
yuqligi aniqlanadi. Oldini olish. Tor va nam xonalarda odamlar g'uj bo'lib 
yashamasliklari kerak. Xonani tee-tez shamollatib turish lozim. Tomog'ida surunkali 
kasalligi bor odamlar vaqtida davolanib olishi maqsadga muvofiq. Maxsus 
profilaktika maqsadida meningokokk vaksinasini qullash mumkin. Uning 
epidemiologik samarasi yetarli emas. 
Qizamiq — umumiy intoksikatsiya, nafas yo'llari, ko'z, og'iz shilliq qavatlarining 
yallig'lanishi va terida dog'li toshma toshishi bilan kechadigan g'oyat yuqumli 
kasallik.Qizamiq insoniyatga uzoq davrlardan ma'lum. U kichik yoshdagi bolalar 
orasida ko'p uchraydigan, og'ir kechadigan va o'lim hollarini yuqori bo'lgan kasallik 
hisoblanardi. Jumladan, Ovrupoda 1900-1910 yillar davomida qizamiqdan bir million 
bola nobud bo'lgani to'g'risida malumotlar bor. Yoshi, irqi, yashash joyi va ijtimoiy 
ahvolidan 
qatiy 
nazar, 
barcha 
kishilar 
qizamiqqa 
moyil 
hisblanadi. 
Etiologiyasi. Kasallik qo'zg'atuvchisi - virus. U qavariq shaklda bo'lib, diametri 120-
250 nm. Virus antigenlari to'qima hujayralarini jarohatlash (sitopatik tasir) 
hususiyatiga ega. Tibbiy sharoitda qizamiq virusi faqat odamlarda kasallik paydo 
kiladi. Laboratoriya sharoitida sun'iy ravishda faqat maymunlarga yuqtirish 
mumkin.Tashqi muhitda qizamiq virusi ultrabinafsha nurlar ta'sirida tez nobud 

---

89 
bo'ladi. Past labaroratda, ayniqsa muzlatilganda uzoq saqlanadi. Antibiotiklar 
qizamiq virusiga tasir qilmaydi. Interferon tasirida virus nobud bo'ladi. 
Epidemiologayasi. Infeksiya manbai bemor odam hisoblanadi. Bemor kasallik 
yashirin davrining oxiridan boshlab, butun orodroma davri mobaynida va terida 
toshma paydo bo'lganida so'ng 1-2 kungacha virusni atrofidagalarga ko'p tarqatadi. 
Keyinchalik bemorning infeksiya manbai sifatidagi ahamiyati kamayadi. Bemor 
kasallikning dastlabki davrlarida gaplashganida, yo'talganida va aksirganda so'lak 
zarrarchalari bilan atrofga ko'plab virus tarqatadi. Virus 10 metr masofagacha 
tarqalib, sog'lom odamlarga yuqishi mumkin.Sog'lom kishi organizmiga virus nafas 
yo'llarn orqali tushadi, yani havotomchi yo'li bilan tarqaladi. Kupchiliq qizamiq bilan 
yoshligida kasallanishi sababli, katta yoshdagalarda u kam uchraydi. Bolalarni 
qizamiqqa qarshi yoppasiga emlash yo'lga qo'yilganidan beri, qizamiq emlanmay 
holgan katta yoshdagilar orasida ham uchrab turadi. Kasallikdan so'ng turg'un 
(butun umr saqlanadigan) immunitet hosil bo'ldi.1967 yildan boshlab kichik yoshdagi 
bolalar respublikamizda qizamiqda qarshi yoppasiga emlana boshladi. Buning 
natijasida bolalar orasida qizamiq kasalligi keskin kamaydi.Klinikasi. Qizamiq kasalligi 
kechishida davriylik yaqqol seziladi. Xastalik kechishi 4 davrga bo'linadi: yashirin 
davr, prodroma (katar) davri, toshma toshishi va toshish yo'qolishi 
davrlari.Kasallikning yashirin davri o'rta hisobda 9-11 kun, ba'zan 3-4 haftagacha 
boradi. Gammaglobulin olgan bolalarda yashirin davr uzoqroq bo'ladi. Bu davrda 
ba'zan qisqa muddatli xarorat ko'tarilishi, tumov alomatlari, qovoq kerikishi, ishtaha 
yo'qolishi, serxarxashalik kabi alomatlar bo'lishi mumukin. 
Prodroma davrida kasallikka xos bo'lgan alomatlar paydo bo'ladi. U odatda 3-4 
kungacha davom etadi. Bu davr umuman intoksikatsiya va nafas yo'llarining 
yallig'lanish alomatlari bilan boshlanadi. Tana xarorati 38-39S gacha ko'tariladi. Bola 
lanj bo'ladi, ko'p yig'laydi. Ishtaxasi yo'qoladi, ko'z va og'iz shilliq qavatida kataral 
yallig'lanishi ro'y beradi. Burun bitib qoladi, ko'plab ba'zan tinimsiz ravishda suyuqlik 
oqib turadi. Bola ko'p aksiradi. Hiqildoq kekirdak va bronxlar yallig'lanishi tufayli 
quruq, qisqa yo'tal paydo bo'ladi. U tez takrorlanib turadi (xalq iborasida quv-quv 
yo'talish). Ovozi bo'g'ilib qoladi.Ko'z konyunktivasi yallig'lanadi. U qizarib ketadi, 
qavaradi, tomirlari kengayadi. Ko'zdan yosh oqib turadi. Bemor yorug'likka karay 
olmayda. 1-2 kundan so'ng ko'z va burundan oqayotgan suyukdik yiring aralash 
bo'ladi.Bemorning yuz-ko'zi, burun va lablari kerikadi. Prodromaning 2-3 kunida 
og'izda lunj shilliq qavatida mayda, oq rangli, nuqtasimon, biroz turtib turadigan 
toshmalar paydo bo'ladi. Bunday toshmalar qizamiqqa xos belgi hisoblanadi. 
Ularni