"bank ishi" kafedrasi

Rejali tekshirishlar
reja asosida o‘tkaziladi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy 
banki tomonidan nobank kredit tashkilotlarining moliyaviy holatini aniqlash hamda uning 
faoliyatiga umumiy baho berish maqsadida tekshirishlar kompleks tarzda o‘tkazadi. 
Tekshirish davomida aniqlangan xato va kamchiliklarni nobank kredit tashkilotlari 
tomonidan bartaraf etilishi ustidan nazorat tartibida tekshirish o‘tkazilishi mumkin. 
Nobank kredit tashkilotlari faoliyati yillik rejaga asosan yilda bir marotaba 
tekshirishdan o‘tkazadi. Tekshirish davri avvalgi tekshirish davri tugagan sanadan 
navbatdagi tekshirish boshlangan oyning birinchi sanasigacha bo‘lgan davrni qamrab 
oladi.
Rejadan tashqari tekshirishlar
nobank kredit tashkilotlari faoliyatining alohida 
masalalari bo‘yicha o‘tkaziladi. 
Quyidagi hollarda rejadan tashqari tekshirishlar o‘tkaziladi:

---

56 

nobank kredit tashkiloti qayta tashkil etilganda yoki tugatilganda; 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki Vazirlar Mahkamasining qarorlari 
va huquqni muhofaza qiluvchi idoralarning tekshiruv o‘tkazish to‘g‘risidagi tegishli 
qarorlari asosida; 

masofadan nazorat qilish natijalariga ko‘ra nobank kredit tashkilotlari moliyaviy 
holatining barqaror emas deb topilishi va omonatchilar hamda kreditorlar manfaatlariga 
xavf-xatar tug‘dirishi mumkin bo‘lgan holatlar mavjudligida;

qonun hujjatlari buzilganligi to‘g‘risida Markaziy bankka kelgan ma’lumotlar 
bo‘lganda.
Tekshirish muddati 30 kalendar kundan oshmasligi kerak. Rejadan tashqari 
tekshirishlarda, istisno tariqasidagi hollarda Markaziy bank farmoyishi asosida bu muddat 
ko‘pi bilan 30 kunga uzaytirilishi mumkin. 
Nobank kredit tashkilotlarida tekshirishlar o‘tkazish rejasi kalendar yili 
boshlangunga qadar tuziladi va Markaziy bank Boshqaruvi tomonidan tasdiqlanadi. 
Tekshirishlarni rejalashtirishda masofadan nazorat qilish natijasi bo‘yicha xulosalari 
inobatga olinadi. 
Nobank kredit tashkilotlari quyidagi huquqlarga ega: 
-
tekshiruvchi mansabdor shaxslardan Markaziy bankning tekshirish o‘tkazish 
to‘g‘risidagi farmoyishini hamda ularning xizmat guvohnomalarini ko‘rsatishni talab 
qilish va tanishish; 
-
tekshirish o‘tkazish uchun asosga ega bo‘lmagan shaxslarning tekshirish 
o‘tkazishiga yo‘l qo‘ymaslik; 
-
o‘z faoliyatlari tekshirilishi to‘g‘risidagi tegishli axborotga ega bo‘lish; 
-
tekshiruvchi mansabdor shaxslardan tekshirish natijalari bo‘yicha tuzilgan hisobot 
(dalolatnoma)ning bir nusxasini olish; 
-
qonunda belgilangan tartibda tekshirish natijalari ustidan shikoyat qilish. 
-
Nobank kredit tashkilotlari quyidagilarga majburdir: 
-
tekshiruvchi mansabdor shaxslarga tekshirish o‘tkazish uchun barcha zarur shart-
sharoitlarni yaratish; 
-
tekshirish boshlanish kunning o‘zidayoq nobank kredit tashkilotining kengashi 
a’zolarini, ta’sischilarini o‘tkaziladigan tekshirish to‘g‘risida xabardor qilish; 
-
tekshirish o‘tkazish uchun zarur bo‘ladigan hujjatlarni taqdim etish. 
-
Nobank kredit tashkilotlari qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa 
majburiyatlarni ham olishi mumkin. 
Nobank kredit tashkilotlarida o‘tkazilgan tekshirish natijalari bo‘yicha hisobot 
(dalolatnoma) ikki nusxada tuziladi. Hisobotning (dalolatnoma) ikkala nusxasi ham 
tekshiruvchi mansabdor shaxslar, tekshirilgan nobank kredit tashkiloti rahbari va bosh 
buxgalteri tomonidan imzolanadi. Hisobot (dalolatnoma)ning bir nusxasi tekshirilgan 
nobank kredit tashkilotida qoldiriladi. Tekshirish natijalari bo‘yicha tuzilgan hisobot 
(dalolatnoma) Markaziy bankning tekshirish hisobotlarini ko‘rib chiquvchi ishchi organi 
tomonidan ko‘rib chiqiladi. Nobank kredit tashkilotida o‘tkazilgan tekshirish natijalari 
bo‘yicha tuzilgan hisobot (dalolatnoma) Markaziy bankning roziligisiz oshkor qilinishi 
mumkin emas. 

---

57 
Nobank kredit muassalari ustidan nazorat qilish, ular faoliyatida muayyan 
cheklashlarni o‘rnatish iqtisodiy erkinlikka zid bo‘lgan holat sifa-tida qaralishi mumkin. 
Lekin jahonning ko‘pgina rivojlangan davlatlarida banklar, shuningdek, boshqa moliya 
tashkilotlarining faoliyatlari ko‘p darajada davlat tomonidan tartibga solinadi. Boshqacha 
qilib aytganda, hatto rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy sektor jiddiy 
ravishda tartibga solinar ekan, o‘tish davrida buni to‘la oqlash mumkin. 
To‘g‘ri, nobank kredit tashkilotlari faoliyatini tartibga solishda haddan tashqari va 
raqobatning rivojlanishiga xalaqit beradigan omilga aylanadigan chegarani belgilash oson 
emas. SHuning uchun, jahonda umumiy qabul qilingan tamoyillar va qoidalar har bir 
mamlakatda aniq vaziyat tahlilini hisobga olgan holda qo‘llaniladi.
U yoki bu nobank kredit tashkilotlarining faoliyatida aniqlangan kamchiliklarni 
tuzatishga majbur qilish uchun nazorat organi ixtiyorida ta’sir ko‘rsatish choralarining 
muayyan to‘plami bo‘lishi kerak. Respub-likamizdagi yangi qonunlarimizga ko‘ra, turli 
vaziyatlarda foydalanish mumkin bo‘lgan tabaqalashgan choralar majmui ko‘zda tutilgan. 
Eng so‘nggi chora esa, ularga berilgan litsenziyalarni qaytarib olishdan iboratdir. 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2003-yil 23- sentyabrdagi 540-
sonli “Lombardlar tomonidan hisobot taqdim etish tartibi to‘g‘risida” Nizomiga muvofiq 
Markaziy bank lombard tashkilotlardan xisobotlarni taqdim etish tartibi va muddatlarini 
belgilaydi.
Lombardlar, ular tomonidan olib borilayotgan amaliyotlar hisobini xo‘jalik 
sub’ektlari uchun o‘rnatilgan tartibda tasdiqlangan buxgalteriya hisobi standartlariga 
muvofiq amalga oshiradilar. Lombardning buxgalteriya hisobi siyosati uning yuqori 
boshqaruv organi tomonidan belgilanadi. Buxgalteriya hisobi va boshqa hisobotlar 
ro‘yxati va shakli amaldagi qonunchilikka muvofiq o‘rnatiladi. 
Lombardlar buxgalteriya hisobida va hisobotlar tuzishda foydalaniladigan 
hujjatlarning kat’iy hisobini yuritish va saqlanishini ta’minlashlari, shuningdek, 
buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq shubhali qarzlarni qoplash uchun zahiralar 
shakllantirishlari shart.
Lombardlar elektron va qog‘ozda ifodalangan ma’lumotlarini har chorakda, hisobot 
topshiriladigan chorakning keyingi oyining 5-sanasidan kechiktirmay lombardning 
joylashgan manzili bo‘yicha Markaziy bankning hududiy bo‘linmalariga hisobotlar taqdim 
etadilar.
Qog‘ozda ifodalangan hisobotlar uch nusxada tayyorlanib, bunda ikki nushasi 
Markaziy bankning lombard joylashgan hududdagi hududiy bo‘linmasiga taqdim etiladi, 
uchinchi nushasi lombardda qoladi. Qog‘ozda ifodalangan hisobotlar lombardning birinchi 
rahbari, imzo qo‘yish huquqiga ega bo‘lgan bosh buxgalteri tomonidan imzolanadi va 
lombard muhri bilan tasdiqlanadi.
Lombardning joylashgan manzili bo‘yicha Markaziy bankning hududiy bo‘linmasi 
lombardning qog‘ozda va elektron ko‘rinishda ifodalangan tekshirilgan hisobotini bir 
nusxasini, hisobot davridan keyingi oyning 10-sanasidan kechiktirmay, Markaziy bankka 
yuboradi.

---

58 
Lombard ushbu Tartibning 5-bandida ko‘rsatilgan hisobotlarni taqdim etilmaganlik 
yoki muddatini buzganligi, shuningdek, to‘liq bo‘lmagan va ishonchsiz ma’lumotni 
berganligi uchun qonunchilikka muvofiq javobgar bo‘ladi. 
Xulosa qilib aytganda, mamlakatning barcha mintaqalarida nobank tashkilotlari 
tarmog‘ini kengaytirish uchun iqtisodiy va tashkiliy shart-sharoitlar yaratish, ularning 
resurs bazasini shakllantirishga ko‘maklashish va mustahkamlash maqsadida xalqaro 
moliya instituti mablag‘larini jalb qilish hamda nobank kredit tashkilotlari faoliyatining 
barqaror rivojlanishini ta’minlovchi va tartibga solishning samarali tizimini yaratish lozim.