|
Литература
1.
Государственные требования к развитию детей раннего и дошкольного возраста
Республики Узбекистан. –Т.: UNICEF, 2019. 58 с.
2.
Вавилова А.В., Юдина Р.А. Физическое развитие и здоровье детей 3-7 лет.
Программа «Старт». Изд-во Владивосток, 2014. 64 с.
3.
Махкамджанов К.М., Юнусова Д.С. Мактабгача таълим муассасалари учун
ҳаракатли ўйин ва кўнгилочар машқлар. –Т.: ТГПУ, 2018. 88 б.
4.
Государственная
учебная программа
«Илк
қадам» для
дошкольных
образовательных учреждений. –Т.: UNICEF, 2019. 35 с.
5.
Усмонхўжаев Т.С. ва бошқалар. Спорт ва ҳаракатли ўйинлар. –Т.: Истиқлол, 2018.
128 б.
֍
–
֍
–
֍
OG‘ZAKI BAYON QILISH TA’LIM METODLARI VA ULARNING AHAMIYATI
Talibjanova G.A.
Toshkent davlat pedagogika universiteti, magistrant
Ta’lim metodlari ham o‘quv materiali mazmuniga, binobarin, o‘quvchilarning ma’lumoti,
ta’limi va tarbiyasiga, shuningdek, o‘qitish, o‘qish faoliyatlarining bir-biriga mosligi, ular
asosidagi o‘zaro ta’sirning yuzaga chiqishiga yo‘naltirilgan. Ta’lim metodlari vositasida
o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro bir-biri bilan kelishuv faoliyati muvofiqlashadi. Ta’lim metodi
– o‘qituvchi va o‘quvchilarning ma’lumot mazmuniga yo‘nalgan faoliyatini tartibga solish yo‘li
hamdir. Ta’lim metodlarining tarkibi asosan o‘qitish va o‘qish metodlaridan tashkil topadi. Ularni
shartli ravishda bir necha turlarga ajratish mumkin.
Og‘zaki bayon metodi. Hikoya, suhbat, ma’ruza ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchilarning
o‘zaro suhbat va o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan bilimlarni og‘zaki bayon qilish orqali ifodalanishiga
aytiladi. Bu metodlar evristik suhbatni hisobga olmaganda, asosan, o‘quvchilarning xotirasini
nazariy va amaliy bilimlar biri qurollantirish maqsadida olib boriladi. Tuzilish jihatidan ularning
tarkibi bir xil bo‘lib, o‘qituvchi tushuntiradi, bolalar tinglaydi.
Hikoya metodi. Uning bir necha xil turi mavjud: kirish hikoyasi – o‘quv materialini
o‘rganishga bolalarni tayyorlash maqsadida o‘tkaziladi. Hikoya badiiy asarlar bilan tanishtirish,
314
yangi mavzuga oid omillarni eslash, ularni dastlabki tahlil etish bilan daxldor metoddir. Bayon
shaklidagi hikoya – yangi o‘quv materialini bevosita idrok etish bilan aloqador metodi sanaladi.
Bayon shaklidagi hikoyada o‘qituvchi o‘quv materiali mazmunini turlicha aytadi, uning asosiy va
ikkinchi darajali hususiyatlarini izohlaydi; yakunlovchi hikoya – undan darsning oxirida
o‘rganilgan mavzuga yakun yasash maqsadida foydalaniladi.
Ma’ruza metodi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining yuqori sinflarida, o‘rta maxsus o‘quv
yurtlarida, oliy ta’lim muassasalarida foydalaniladigan ta’lim metodi bo‘lib, unda o‘zaro ta’sir
o‘qituvchining bayoni va o‘quvchilarning tinglashi, ayrim omillar, asosiy g‘oya va bog‘lanishlarni
yozib olish shaklida amal qiladi. Ma’ruza uchun vaqt o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasi, o‘quv
materiali xajmiga ko‘ra belgilanadi.
Ma’ruza jarayonida o‘quvchilarning faolligi, tashabbuskorligini oshirish maqsadida
o‘qituvchi o‘z nutqini ko‘rgazmali qurol, muammo va topshiriqlar bilan uyg‘unlashtiradi. O‘quv
materialiga oid iboralarga izoh berish, ayrim o‘rinlarda o‘quvchilarning o‘zlariga xulosa
chiqarishni taklif etish talabalarning o‘quv-biluv faoliyatining samarasini oshiradi.
Suhbat metodi orqali o‘qituvchi o‘quvchining o‘zaro ta’siri dialog shaklidagi ta’lim
metodidir. Unda mavzu mazmuniga xos, atroflicha o‘ylangan, bir-biriga bog‘liq savollarni qo‘yish
va savollarga javob izlash hamda javob qaytarish yo‘llari bilan o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati
o‘zaro muvofiqlashadi. Suhbat mohiyati jihatidan ikki turli bo‘ladi: evristik suhbat, katoxezistik
suhbat. Evristik suhbat o‘quvchilarning tafakkuriga mo‘ljallangan metod bo‘lib, unda o‘zaro ta’sir
o‘qituvchi savollari bolalarning javoblari shaklida amal qiladi.
Evristik suhbat uzoq tarixga ega bo‘lib, undan qadimgi Gresiyada Suqrot mohirona
foydalangan. U hozirgi ilmiy-didaktik tadqiqotlarda “izlanish suhbati” ham deb yuritaladi. Evristik
suhbatning qator ijobiy tomonlari mavjud; ijodiy yo‘l bilan o‘quv materialini o‘rganish;
o‘zlashtirishning individual harakter kasb etishi.
Katoxezistik suhbat o‘quvchilarning xotirasiga, binobarin, qayta esga tushirish faoliyatiga
mo‘ljallab o‘tkaziladi. O‘tkazish maqsadiga ko‘ra katoxezistik suhbatning quyidagicha turlari
mavjud:
Yakuniy suhbat. Bunday suhbatda mashg‘ulotda qilingan ishlar bo‘yicha umumiy va
yakuniy xulosa chiqariladi. Mustahkamlash suhbati – yangi mavzu tushuntirilgandan keyin
o‘tkaziladi, so‘ngra yangi mavzu intelektual va amaliy topshiriqlar bajariladi. Takrorlash suhbati
ikki yoki undan ortiq mavzu bo‘yicha o‘tkaziladi. Takrorlash yo‘li bilan ko‘nikmalar
takomillashtiriladi. Umumlashtiruvchi suhbat katta bo‘lim o‘tilgandan so‘ng, o‘quv boshida,
oxirida tashkil etiladi. Kirish suhbati yangi mavzuni o‘rganishdan oldin o‘tkaziladi. Nazorat
suhbati bilimlarni sinab ko‘rish maqsadida tashkil etiladi.
Ko‘rgazmalilik didaktikada eng asosiy qoida bo‘lib, uning yordamida ko‘ruv o‘quvi va
tafakkur o‘zaro uyg‘unlashadi. Ko‘rgazmali metodlarning quyidagicha turlari mavjud:
illyustratsiya metodi – og‘zaki bayon qila turib, rasmlar, chizmalar, jadvallar, doskadagi
yozuvlarga diqqatni tortish.
Namoyish etish metodi – video lavhalar kabi o‘qitish texnik vositalari asosida, shuningdek,
televizor ko‘rsatuvlaridan, videotasvirdardan foydalanib, turli tasvirlarni namoyish qiladi.
Videoproektordan va kompyuterlardan keng foydalanadi. Tabiiy ko‘rgazmalar – narsalarning o‘zi,
predmetlar, turli jonivorlarning mulyajlarini ko‘rsatish. Ko‘rgazmali metodlar eshitish va ko‘rishni
o‘zaro uyg‘unlashtirish vositasi hisoblanadi. Shu tufayli ulardan bilimlarni og‘zaki bayon qilish
metodlari bilan yonma-yon foydalanish ta’limning samaradorligini oshiradi.
Muammoli izlanish metodlari. Muammoli izlanish turidagi metodlar o‘quvchilarning
tafakkuriga, binobarin, ularning ijodiy faoliyatiga yo‘nalgan ta’lim metodidir. Bu metodlar asosida
o‘quv-tarbiya ishlari tashkil etilganda o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro ta’siri quyidagicha
umumiy ko‘rinishga ega bo‘ladi.
Muammoli izlanish metodlari ham tajribada sof holda qo‘llanilmaydi. Muammolarni
qo‘yish, ularni izohlashda suhbat, hikoyadan ham foydalaniladi. Shuningdek, ma’ruza o‘qib
turgan paytda turli o‘quv topshiriqlari, muammolar ham hal etiladi. Ko‘rgazmali qurollar
315
vositasida bolalarga eksperimental (sinov) topshiriqlar beriladi. Ana shularga ko‘ra muammoli-
izlanish metodlarining quyidagi turlari farqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
