B. M. Tojiboyev, D. A. Alijanov chorvachilikda ozuqa tayyorlash va

 
Sochiluvchan ozuqalar qiyalik va yemirilish burchaklarini 
aniqlash asbobi chizmasi: 
1-quti; 2-tadqiq qilinayot gan material; 
3-qo‘zg‘aluvchan yopgich
Tajriba o‘tkazishdan oldin qo‘zg‘aluvchan yopgich to‘liq 
mahkam laniladi. Asbob yuqori kamerasiga tadqiq qilinayotgan 
materialdan tortib 4-5 kg massada solinadi.
So‘ng qo‘zg‘aluvchan yopgich ikki tomonga sekin tirqishdan 
materialning intensiv tushishi ta’minlanmaguncha suriladi. 
Materialning tushishi tugagandan so‘ng transportyor yordamida 
qiyalik va yemirilish burchaklari aniqlanadi.
Tajriba o‘tkazishni har bir olinayotgan material uchun uch 

---

16
martadan takrorlaydi. 2.2-jadvalga o‘rtacha aniqlanilayotgan 
tavsiflar tushiriladi.
2.2-jadval
Ozuqa materiallari qiyalik va yemirilish burchaklarini aniqlash
Ozuqalar
Namligi %
Burchak, gradus
qiyalik
yemirilishi
Don
Yorma
O‘t uni
Har xil nisbiy namlikdagi va granulametrik tarkibdagi don 
va yormalarning, ichki ishqalanish, po‘lat va boshqa material-
larga ishqalanish koeffitsiyentlarini aniqlash.
Ishqalanish koeffitsiyentlarini aniqlash asbobi chizmasi 
2.3-rasmda ko‘rsatilgan.
Ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash uchun sinalayo-
tgan materialdan 4 porsiya 1 kg dan tortib olinadi va maxsus 
bankaga solinadi. Birinchi bankada material nisbiy namligini 
o‘zgartirmaydi. Ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi bankalarga mos 
holda 30, 60 va 100 g suv quyiladi va material bilan aral-
ashtiriladi. Shunday qilib, ikkinchi bankada material nisbiy 
namligi 3 %ga, uchinchida 6 %ga va to‘rtinchida -10 %ga 
ko‘payadi.
Tashqi ishqalanish koeffitsiyentlarini aniqlash uchun asbob 
yo‘naltiruvchisiga material (metall, yog‘och, plastmassa va 
boshq.) plastinasi yotqiziladi. Materialga tagsiz qutini qo‘yadi 
va dinamometr yordamida bo‘sh qutini harakatlantirish uchun 
kerak bo‘ladigan kuchni aniqlaydi.
Shundan so‘ng qutiga sinalayotgan materialdan 0,4-0,54 kg 
solinadi. Materialga plastina qo‘yilib, uning ustiga yuk qo‘yiladi. 
Dinamometr yordamida material va yuk bilan qutini harakat-
lantirish uchun kerak bo‘ladigan kuch aniqlaniladi. Bir xil 
massadagi har bir material uchun sinashlar uch marta takror-
lanib bajariladi.
Undan so‘ng sinalayotgan material qutidan olinadi va 

---

17
tegishli mos bankasiga solinadi. Qutiga boshqa nisbiy namlik-
dagi material solinadi va sinashlar takrorlanadi.
Ichki ishqalanish koeffitsiyentlarini aniqlash uchun 
yo‘naltiruv chidan plastina olinadi va qutiga sinalayotgan mate-
rialdan qo‘shiladi.
2.2-rasm.