B. M. Tojiboyev, D. A. Alijanov chorvachilikda ozuqa tayyorlash va

Bir kalsiyli
sulfat
Ikki kalsiyli
fosfat
(dikalsiy fosfat)
Uch kalsiyli
fosfat
Ikki natriyli
fosfat
Bir ammoniyli
fosfat
Ikki
ammoniyli
fosfat
Sigirlar
30-130
70-200 70-200 50-150 30-90
30-100
Buzoqlar
15-25
20-55
20-70
10-40
10-30
10-40
Naslli
buzoqlar
30-80
50-100 75-150
40-80
30-70
30-80
Ona
cho‘chqalar
20-60
50-100 50-100
-
-
-
Cho‘chqa
bolalari
10-15
20-40
20-50
-
-
-
Otlar
3-6
5-1
5-1
-
-
-
Qo‘ylar
3-5
5-1
5-1
5-15
5-1
7-15
Tuxum
tug‘adigan
tovuqlar
2-3
3-4
3-4
-
-
-
2.2. Ozuqalarning fizik-mexanik xususiyatlari
Ozuqalarning fizik-mexanik xususiyatlariga quyidagilar 
kiradi:
1. Ozuqa materiallarining nisbiy namligi.
2. Har xil nisbiy namlikdagi va granulametrik tarkibdagi don 
va yormalarning qiyalik va yemirilish burchaklari.
3. Har xil nisbiy namlikdagi va granulametrik tarkibdagi 
don va yormalarning ichki ishqalanish va po‘lat hamda boshqa 
materiallarga ishqalanish koeffitsiyentlari.
4. Granulalar zichligi.

---

14
5. Bir litrdagi don massasi.
Materiallar nisbiy namliklarini quritish shkafi yordamida 
aniqlanadi. Yorma yoki omixta yem nisbiy namliklarini 
aniqlash uchun IL-EMA asbobidan (quritish shkafidan 
ham foydalanish mumkin) foydalaniladi. Sochiluvchan 
ozuqalar namligini IL-EMA asbobini qo‘llab aniqlashda, 
o‘rganilayotgan materiallardan tortib olingan qismning quvvati 
500 Vt va kuchlanishi 30 V bo‘lgan chiroqlardan foydalanib 
quritiladi. Material qismlari solingan byukslar kondensatorli 
elektrodvigateldan harakatga keltiriladigan taglikga qo‘yiladi.
Asbobni ishga tayyorlash uchun:
1. Laboratoriya stoliga asbob gorizontal holatda o‘rnatiladi.
2. Suriluvchan eshikchasi ko‘tariladi.
3. Maxovik yordamida chiroqni ko‘tarib uni taglikdan 50-80 
mm oraliqda o‘rnatiladi.
4. Asbob elektr tarmog‘iga qo‘shiladi.
5. Taglikga uchta ochiq byuks qo‘yiladi.
6. Chiroq va motor qo‘shiladi va 8-10 daqiqa davomida 
byukslar quritiladi. So‘ng chiroq o‘chiriladi va motor to‘xtatiladi.
Sinashni o‘tkazish uchun:
1. Har bir quritilgan byuksdan 0,001 aniqlikda 5 g dan 
sinala-yotgan materialdan tortib olinadi.
2. Byukslar taglikga o‘rnatiladi, chiroq yoqiladi va motor 
ishga qo‘shiladi, eshikcha tushiriladi.
3. Tortilgan qismlar 10 min davomida quritiladi.
4. Chiroq so‘ndiriladi va motor to‘xtatiladi.
5. Quritilgan materiallar bilan byukslar olinadi, ular eksika-
torga joylashtiriladi va oyna bilan yopiladi.
6. Materiallari bilan byukslar tarozida tortiladi.
Eksperimentlar natijalaridan foydalanib foizda quyidagi 
formula yordamida nisbiy namlik hisoblaniladi:
W 
= 
[
(G
2
-G
1
)/(G
1
-G)]100
(
2.1)
bu yerda G-bo‘sh byuks massasi, g; G
1
- byuks va quritilgan 
qismning massasi, g;

---

15
G
2
- byuks va quritishdan oldingi qismning massasi, g
So‘nggi natijaga ikki aniqlashning o‘rtacha arifmetik qiymati 
qabul qilinadi. Parallel aniqlashda ruxsat etilgan farq 0,2 foizdan 
oshmasligi kerak. Natijalari 2.2-jadvalga tushiriladi.
Har xil nisbiy namlikdagi va granulametrik tarkibidagi don 
va yormalarning qiyalik va yemirilish burchaklarini aniqlash.
Material bo‘lakchalarining bir-biri bilan yopishqoqlik 
xusu-siyatining yemirilish burchagi, tabiiy qiyalik burchagi esa 
ularning bir-biriga nisbatan harakatlanuvchanligini tavsiflaydi. 
Ideal, ya’ni absalyut bir xil sharsimon bo‘lakchalardan tuzilgan 
materiallar uchun bu burchaklar teng. Sochiluvchan ozuqalar 
qiyalik va yemirilish burchaklarini aniqlash asbobining chizmasi 
2.1-rasmda ko‘rsatilgan.
2.1-rasm.